Afarzi: Tanımı, Türleri, Teşhis ve Tedavi Yöntemleri

Beyin, günlük hareketlerin kontrolünü sağlayan birçok farklı bölge barındırmaktadır. Anlama, konuşma ve iletişimi sürdürme işlevlerini üstlenen bu alanlar özellikle önemlidir. Belirli bölgelerde meydana gelen travmalara bağlı olarak, bu işlevlerde bozulmalar ortaya çıkabilir. Genellikle hastalıklar sonucunda gelişen bu durum “afazi” olarak adlandırılır. Afazi, bireyin konuşma, anlama ve iletişim becerilerine göre çeşitlilik gösterir. En yaygın afazi türlerinde, hastalar konuşulanı anlayamaz veya anlama kapasitesine göre anlamsız yanıtlar verebilirler. Afazi, doğru teşhis ve tedavi yöntemleri ile hastanın ve yakınlarının iyileşme sürecine olumlu katkıda bulunan bir hastalık türüdür.

Afazi Nedir?

Beyinde konuşmayı anlama ve anlamlı bir şekilde ifade etmeyi sağlayan özel bölgeler bulunmaktadır. Kortekste yer alan bu alanlar, iletişim kurmayı ve bireyin dil yeteneklerini çeşitli araçlarla sürdürmeyi sağlar. Bu alanlar genellikle sol hemisferde yer alır. Sol hemisferdeki bu bölgelerde meydana gelen hasar, kişinin konuşma yeteneğinde sorunlara yol açar. Toplumda en sık rastlanan afazi türleri, felç gibi beyin hasarları sonucunda oluşan afazilerdir. Afazi hastaları genellikle orta yaşlı ve yaşlı bireylerden oluşur ve hastalığın şiddetine göre değişen yaygın sorunlar yaşarlar. Bu hasta grubu genellikle konuşulanları anlamakta zorluk çeker ya da kelimeleri cümle içinde düzenlemekte güçlük çeker. Farklı afazi türleri, hastalığın şiddetine ve dil kullanma becerilerine göre sınıflandırılır.

Afazi Nedenleri Nelerdir?

Afazinin altında yatan birçok farklı hastalık mevcuttur. Genellikle travmalara bağlı olarak geliştiği bilinir. Ayrıca, kalıtsal geçmişi yüksek olan demans gibi hastalıklar da afaziyi tetikleyebilir. Zamanla beliren ve ilerleyen bu afazi türünde, görülmesi muhtemel sorunlar arasında yavaş konuşma, kelime unutma, kelime üretiminde zorlanma, duraksayarak konuşma ve konuşulanları anlama gibi problemler yer alır. Toplumda yaygın olarak görülen travmaya bağlı afazide ise, beyin hasarı nedeniyle dil üretiminde görevli alanlarda işlev kaybı ortaya çıkabilir. Beyin, her saniye oksijen tüketen ve glikoza dayalı bir yakıt kullanan bir organdır. Oksijen eksikliği birkaç dakikadan fazla sürdüğünde, beyin beslenme sorunları yaşayabilir. Afazinin en sık nedenlerinden biri felç (inme) iken, beyin enfeksiyonları, yaralanmaları, darbeleri ve tümörleri de afaziye neden olabilen diğer faktörlerdir.

Beynin ana işlevsel bölgesindeki, yani kortekste, iki önemli alan travma sonrası zarar görebilir. Anlama ve konuşma işlevi ile ilgili bu alanlar Wernicke alanı ve Broca alanı olarak bilinir. Wernicke alanı, sol kulağın üst kısmında, temporal lobda; Broca alanı ise sol şakakta, frontal lobda yer alır. Wernicke alanı, anlamla ilgili olan bölge olarak kabul edilirken, Broca alanı ise anlamlandırma yeteneği ile konuşmayı ifa eden alan olarak görev yapar. Bu iki alanın işlev kaybı, anlama ve konuşma güçlüklerine yol açabilir.

Afazi Belirtileri Nelerdir?

Afazinin türüne bağlı olarak, teşhiste farklı belirtiler ortaya çıkabilir. Ancak afazi şüphesi taşıyan hastalarda genellikle ortak belirtiler görülür. Bu belirtiler, dil üretiminde, konuşulanı ve yazılanı anlamada yaşanan farklı sorunlar şeklinde kendini gösterir. Afazi şüphesi olan hastalar, kliniklere başvururken sıkça aşağıdaki belirtileri gösterirler:

• Duraksayarak konuşma
• Konuşulanı anlayamama
• Kendisine söylenenleri tekrar edememe
• Anlamlı kelimeleri bir araya getirerek anlamlı cümle oluşturamama
• Konuşmadan önce kelimeleri bulmakta zorlanma
• Yazılı metinleri anlama ve okuma güçlüğü
• Gramer açısından hatalı ifadeler kullanma

Bu belirtileri gösteren hastalarda genellikle, daha önce konuştuğuları dillerde iletişim kurmakta ve anlayış sağlamakta zorluk yaşadıkları görülmektedir. Afazi türlerine bağlı olarak belirtilerden biri ya da birkaçını bir arada gösterme durumu değişiklik gösterebilir.

Afazi Türleri Nelerdir?

Beyin korteksindeki hasar, afazinin çeşitlenmesine neden olabilir. Afazinin çeşitleri, beyin hasarının türü ve hastalığın belirtileri ile değişiklik gösterir. Sol hemisferdeki Wernicke ve Broca alanları, afazinin nedenleri açısından en kritik noktalardır. Bu alanların birinin ya da her ikisinin birden zarar görmesi, hastalığın şiddetini etkileyen önemli bir faktördür. Afazi türleri, belirtilerine ve bulgularına göre şu şekilde sınıflandırılır:

Wernicke Afazisi (Akıcı Afazi): Wernicke alanı, konuşmaları ve yazılı metinleri anlama işlevini üstlenir. Bu alanda problem yaşayan hastalar, konuşma sırasında cümle kurabilir fakat anlamlı yanıtlar veremez. Örneğin, “Bir bardak su ister misin?” sorusuna “Yarın otobüsle döneceğim.” gibi alakasız cevaplar verebilirler.

Broca Afazisi (Tutuk Afazi): Kişi iletişimde karşı الطرفı dinler ve anlar fakat anlamlı yanıtlar vermekte zorlanır. Bu afazi türünde, hasta cümle kurarken duraksamalar, kelimeleri hatırlayamama ve gramer açısından hatalı cümleler oluşturma güçlükleri yaşar. Konuşmayı gerçekleştirmek isteyen hasta, ağız ve dilini hareket ettirse de kelime üretiminde zorlandığı için duraksamalar yaşar.

Global Afazi: En ağır afazi türü olan global afazide, hem Wernicke hem de Broca alanlarında işlev kaybı söz konusudur. Bu hastalar, hem yazılı hem de konuşulanları anlayamaz ve cevap veremez; kommunikasyonlarını yalnızca anlamsız sesler ve jestlerle sağlama çabasında olurlar.

Progresif Afazi: Bu tür, başka bir hastalığa bağlı şekilde ikincil olarak gelişen afazidir. Demans, migren ve frontotemporal lob hasarı gibi durumlar, zamanla gelişen bir afazi türü olarak bilinir.

Transkortikal Afazi: Wernicke hasarında görülen bulgulara benzerlik gösterir. Hasta, konuşulanla bağlantılı olmasa da anlamlı cümleler kurabilir ve akıcı bir şekilde konuşma yeteneğini koruyabilir. Söylenenleri tekrar etme yetenekleri intact kalmıştır.

Kondüksiyon Afazisi (İletim Afazisi): Dil ve anlatım işlevinden sorumlu iki alan korunsa da, bu alanların bağlantısını sağlayan sinir ağları hasar görmüştür. İletim afazisi yaşayan bireyler, konuşabilir, anlam sağlayabilir, yazabilir ve okuyabilir; ancak bazen konuşma ve yazılarında ses değişiklikleri gözlemlenir. Bu durum, Broca afazisindeki kadar şiddetli olmasa da benzerlik taşır.

Anomik Afazi: Bu hastalarda en temel problem, nesnelerin adını hatırlamamak ve nesne ile kelime arasında ilişki kuramamaktır. Bir cümle içerisinde nesne adı geçtiğinde, genellikle nesne yerine “şey” veya “bu” gibi ifadeler kullanırlar.

Afazi Nasıl Teşhis Edilir?

Afazi, bir nörolog tarafından anlatım ve algılama sorunları gözlemlenerek teşhis edilmektedir. Hastalığın teşhisinde geçmiş sağlık durumu, aile geçmişi, tanısal görüntüleme yöntemleri, konuşma testleri ile dil bilgisi ve anlatım testleri gibi çeşitli parametreler dikkate alınır. Kesin teşhis, hastanın konuşma anındaki algılama ve anlatım testleri sırasında elde edilen görüntüleme yöntemleriyle konulur.