Eliminasyon Diyeti Nedir ve Nasıl Uygulanır?
Eliminasyon diyeti, son zamanlarda özellikle alerjik bünyeye sahip bireylerin ilgisini çeken ve uyguladıkları bir beslenme programıdır. Bu diyet, gıda hassasiyetlerini belirlemeye ve hangi ürünlerin alerjiye sebep olduğunu tespit etmeye yardımcı olduğu için hem beslenme uzmanları hem de bu alanda faaliyet gösteren doktorlar tarafından ilgiyle karşılanmaktadır.
Eliminasyon Diyeti Nedir?
Eliminasyon diyeti, gıda intoleransına bağlı olarak vücudun tolere edemediği besinleri belirlemek için kısa süreli bir diyet programıdır. Bu diyetle, rahatsızlık veren veya alerjiye yol açan gıdaların beslenme listesinden çıkarılması hedeflenir. En önemli özelliği ise çıkarılan besinlerin ardından tek tek tekrar diyete eklenmesidir.
Eliminasyon diyetinde tercih edilebilecek bazı besinler şunlardır:
- Turunçgiller haricindeki çoğu meyve tüketilebilir.
- Sebzelerin büyük bir kısmı yenilebilir.
- Gluten içermeyen tahıl grupları, örneğin karabuğday ve pirinç kullanılabilir.
- Hindi, kuzu eti, av etleri ve somon gibi balıklar dahil olmak üzere çeşitli etler yenilebilir.
- Süt yerine Hindistan cevizi sütü tercih edilebilir.
- Soğuk sıkım zeytinyağı ve keten tohumu yağı gibi farklı yağlar yemeklerde ve salatalarda kullanılabilir.
- Su ve bitki çayları istenildiği kadar içilebilir.
Acı biber dışındaki baharatlar ve taze otlar da kullanılabilir.
Eliminasyon Diyeti Ne İşe Yarar?
Eliminasyon diyeti, kilo vermekten ziyade kronik ve ciddi sağlık sorunlarından kurtulmak amacıyla uygulanan bir diyet türüdür. Bu diyetin insan sağlığına pek çok faydası olduğu söylenebilir. Bunlar arasında:
- Eliminasyon diyeti, kabızlık, şişkinlik, mide krampları, bulantı, ishal ve gaz gibi sindirim problemlerinin giderilmesine yardımcı olur.
- İrritabl bağırsak sendromu belirtilerini hafifletir.
- Yemek borusunun iltihaplanması sonucu oluşan eozinofilik ösoafajit hastalarının belirtilerini azaltmaya katkı sağlar.
- Özellikle çocukları etkileyen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun belirtilerini hafifletir.
- Egzama gibi cilt rahatsızlıklarının iyileşmesine destek olur.
- Kronik migren ağrılarını hafifletir.
Eliminasyon Diyeti Nasıl Yapılır?
Eliminasyon diyeti, iki aşamalı bir süreçten oluşur: eliminasyon ve yeniden tanıtım. Öncelikle eliminasyon aşaması, alerji ve rahatsızlık yaratan gıdaları genellikle 2-3 hafta boyunca tüketmemeyi içerir. Böylece belirtilerin bu besinlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı net bir şekilde tespit edilebilir. İkinci aşamada ise çıkarılan gıdalar yavaşça ve sırayla diyete eklenir. Besin grupları 2-3 gün boyunca tekrar vücutla tanıştırılır.
Eliminasyon Diyeti Uygularken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Her diyet programında olduğu gibi, eliminasyon diyeti de belirli kurallara sahip bir beslenme yaklaşımıdır. Önemli noktalar şu şekildedir:
- Diyeti ilk kez uygulayacaklar, dört ila sekiz hafta arasında sürdürmelidir.
- Diyet esnasında mutlaka bir beslenme uzmanından yardım almalıdır.
- Diyet sırasında yasak olan gıdalar listesine kesinlikle uyulmalıdır.
- Diyet süresi boyunca bol su içmeye özen gösterilmelidir.
Ayrıca bu diyet uygularken birçok besinden uzak durulacağı için vücutta vitamin ve mineral eksiklikleri oluşabilir. Bu eksikliklerin önlenmesi amacıyla süreç uzman bir doktor tarafından izlenmeli ve kan değerleri kontrol altında tutulmalıdır.
Eliminasyon Diyetinde En Önemli Besinler Hangileridir?
Eliminasyon diyetinde bazı besinler geçici olarak çıkarılmaya hedeflenir ve ardından vücudun bu besinlere verdiği tepkiler ölçülür. Diyetin başarılı olması için hangi gıdaların çıkarıldığı kadar, hangi gıdaların tüketildiği de önemlidir. Bu süreçte, çıkarılan gıdaların yerine dengeli bir beslenme sağlamak için yüksek besin değeri olan gıdalar tercih edilmelidir.
Öncelikle eliminasyon diyetinde tüketilmemesi önerilen besinler aşağıdaki gibidir:
Gluten İçeren Gıdalar: Buğday, arpa, çavdar gibi tahıllar ve bunlardan üretilen ürünler
Süt ve Süt Ürünleri: Süt, yoğurt, peynir, krema gibi laktoz içeren gıdalar
Yumurta: Özellikle yumurta beyazı
Kuruyemişler: Badem, fındık, ceviz gibi alerjen olma potansiyeli yüksek gıdalar
Deniz ürünleri ve kabuklu deniz hayvanları
Soya ve soya ürünleri
Bazı sebzeler: Domates, patlıcan, biber gibi gece gölgesi (nightshade) ailesine ait sebzeler.
Şeker ve işlenmiş gıdalar: Rafine şeker, şekerli içecekler, katkı maddeleri.
Diğer yandan, eliminasyon diyetinde tüketilmesi önerilen temel besin maddeleri şunlardır:
- Pirinç, kinoa, karabuğday gibi glutensiz tahıl ürünleri
- Lif ve antioksidan bakımından zengin olan taze sebze ve meyveler
- Tavuk, hindi ve balık gibi protein kaynakları
- Mercimek ve nohut gibi baklagiller
- Sağlıklı yağlar, örneğin avokado yağı, zeytinyağı, hindistan cevizi yağı
- Tatlı patates, patates, kabak
- Badem sütü, hindistan cevizi sütü
- Zencefil ve zerdeçal gibi antiinflamatuar yiyecekler
Her bireyin ihtiyaçları farklıdır; bu nedenle diğer birçok diyet modelinde olduğu gibi eliminasyon diyeti de kişiye özel olmalıdır. Eliminasyon diyetine başlamadan önce, bir diyetisyenle çalışmak, besin eksikliklerini önlemek ve diyetin bilinçli bir şekilde uygulanması açısından önemlidir.
Eliminasyon Diyetinin Temel Amacı Nedir?
Belirli gıdaların geçici olarak tüketiminden vazgeçmeyi içeren eliminasyon diyeti, vücudun bu gıdalara verdiği tepkileri değerlendirmek için uygulanır. Buna ek olarak temel amacı, gıda alerjileri, intoleransları veya hassasiyetleri tespit etmek, bireyin sağlık sorunlarını gidermek ve genel sağlık durumunu iyileştirmektir. Uygulamanın mutlaka uzman bir diyetisyen eşliğinde yapılması önerilir.
Eliminasyon diyeti temel amaçları arasında şunlar bulunmaktadır:
- Kabızlık, ishal veya gaz gibi sindirim sorunlarının belirtilerini azaltmak
- Egzama ve akne gibi cilt sorunlarını iyileştirmek
- Baş ağrısı ve migrenin etkilerini hafifletmek
- Yorgunluk ve enerji düşüklüğünü gidermek
- Eklem ağrıları veya iltihaplanma gibi belirtileri hafifletmek
- Vücuttaki hassasiyet veya alerjenleri belirlemek
- Diyet sonrasında, tolere edilemeyen gıdaların çıkarılıp bireye uygun bir beslenme planı oluşturmak
- Gluten, laktoz, yumurta ve kuruyemiş gibi yaygın alerjenlerin vücutta tolere edilip edilmediğini anlamak
- Genel sağlık ve refahı iyileştirmek
- Genel anlamda sindirim sistemini rahatlatmak, bağışıklık tepkilerini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmak.
Eliminasyon diyeti süreci şu şekilde işler:
1- Kısıtlama Dönemi: Potansiyel alerjenler, birkaç hafta süresince diyet programından çıkarılır.
2- Yeniden Tanıtım Dönemi: Besinler, yavaş yavaş ve tek tek diyete eklenerek, hangi gıdanın hangi belirtileri tetiklediği gözlemlenir.
Eliminasyon diyeti, bir uzman kontrolünde uygulandığında özellikle nedeni bilinmeyen sağlık sorunlarının kaynağını belirlemek için etkili bir yöntem olabilir. Ancak bu süreç yanlış ve dikkatsiz bir şekilde uygulanırsa, besin eksiklikleri gibi riskleri barındırabilir. Bu nedenle profesyonel destek almak elzemdir.
Eliminasyon Diyeti Yan Etkileri
Eliminasyon diyeti, belirli gıdaların diyet dışına çıkarılması yoluyla potansiyel alerjen ya da intoleransların tespitini amaçlayan bir beslenme yöntemi olarak öne çıkmaktadır. Fakat eliminasyon diyetinin bazı yan etkileri de söz konusu olabilir. Bunlar arasında:
- Besin yetersizliği
- Kilo kaybı
- Sindirim sorunları
- Psikolojik etkiler
Besin Yetersizlikleri: Önemli gıda gruplarının diyet dışına çıkarılması, vitamin ve mineral eksikliklerine yol açabilir. Örneğin, süt ürünlerinin çıkarılması, kalsiyum eksikliğine neden olabilir. Bu nedenle eliminasyon diyeti uygularken besin yetersizlikleri yaşanabilir.
Kilo Kaybı: Eliminasyon diyeti uygulayan kişilerde kalori alımının azalması neticesinde istenmeyen kilo kaybı yaşanabilir.
Sindirim Sorunları: Lif alımının azalması, kabızlık gibi sindirim problemlerine yol açabilir. Eliminasyon diyetinde bu tür lifli gıdaların alımı azalmaktadır. Böylece sindirim sorunlarının meydana gelmesi olasıdır.
Psikolojik Etkiler: Eliminasyon diyetinde gıda kısıtlaması yaşandığı için bu kısıtlamalar, stres ve anksiyete gibi duygusal tepkilere neden olabilir.
Bu yan etkileri minimize etmek amacıyla eliminasyon diyeti, bir uzman diyetisyen rehberliğinde uygulanmalıdır. Böylelikle besin yetersizlikleri önlenebilir ve diyetin etkinliği artırılabilir.
Eliminasyon Diyetinde Neler Yenmemelidir?
Eliminasyon diyetinde yasaklı olan gıdalar şunlardır:
- Portakal ve greyfurt gibi asitli meyveler,
- Domates, biber, patlıcan,
- Kırmızı ve acı biber,
- Kabuklu yemişlerin tamamı,
- Fasulye, mercimek ve bezelye gibi baklagiller,
- Gluten içeren tahıllar ve tüm ürünler
- İşlenmiş et ve kabuklu deniz ürünleri,
- Süt, peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri,
- Tereyağı, margarin gibi yağlar,
- Alkol, kahve ve siyah çay gibi içecekler,
- Şeker, tatlı ve çikolatalar.
Eliminasyon Diyetini Kimler Yapabilir?
Eliminasyon diyeti, herkes için uygun olmayabilir, özellikle de çocuklar ve alerjisi olan bireyler için bir hekimden tavsiye almak önemlidir. Bu diyet, öncelikli olarak reflü, hazımsızlık, mide problemleri ve şişkinlik gibi sindirim sorunları yaşayan kişiler için önerilir. Uzun süre uygulanan eliminasyon diyetleri, vücut için gerekli olan besin maddelerinin alımını azaltabileceğinden kronik hastalığı olanların doktor onayı olmadan bu diyeti uygulamaları önerilmez. Hamile ve emziren bireylerin de bu diyeti yapmaları tavsiye edilmez. Bunun dışında uzman hekim onayı almış kişiler eliminasyon diyeti uygulayabilir.
Eliminasyon Diyeti ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
Eliminasyon diyeti hakkında bilinmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir:
- Herhangi bir gıdaya karşı alerjiniz olduğunu düşünüyorsanız, eliminasyon diyetine başlamadan önce doktorunuza danışmalısınız.
- Eliminasyon diyetleri, bireyin beslenme alışkanlıklarına ve alerjik durumlarına göre değişiklik gösterir. Bu nedenle, bünyenize uygun bir diyet seçmelisiniz.
- Bu diyeti yalnızca kilo verme amacıyla uygulamamalısınız.
Eliminasyon diyeti, menü açısından oldukça zengindir. Kahvaltıda kavrulmuş sebzeleri yumurtayla birleştirerek omlet yapabilirsiniz. Elma sirkesi ve zeytinyağı ile hazırlanan sosu salata malzemeleriyle birleştirerek sağlıklı bir salata tercih edebilirsiniz. Öğle yemeği olarak çeşitli soslarla hazırlanan tavuk, lahana salatası ile birlikte servis edilebilir. Alternatif olarak ızgara et ile yeşilliklerden oluşan bir salata da yenilebilir. Akşam yemeği olarak fırında pişmiş balığın yanında haşlanmış karnabahar ve brokoli ile doyurucu bir öğün yaratabilirsiniz.
Eliminasyon Diyeti Hakkında Sık Sorulan Sorular
Eliminasyon diyeti bittikten sonra ne yapılır?
Eliminasyon diyeti sonrasında hemen normal beslenme düzenine dönmeyin. Yasaklı olan gıdalardan en çok tercih edilenleri seçerek bunları deneyebilirsiniz. Gluten eliminasyon diyeti için önemlidir. Diyetin sona ermesinden sonra gluten içeren gıdalara temkinli yaklaşmak faydalıdır. Yumurta ve ceviz gibi Omega yönünden zengin gıdalarla başlayabilirsiniz. Bunlar denendikten sonra yavaş yavaş diğer gıdalar diyete eklenmelidir.
Eliminasyon diyeti ne zaman etki eder?
Eliminasyon diyetinin etkileri genellikle 4-6 hafta içinde ortaya çıkabilir. Ancak bu süre, bireye ve uygulamanın şekline göre değişiklik gösterebilir.
Eliminasyon diyetinde probiyotik kullanılır mı?
Eliminasyon diyetinde probiyotik kullanımı, diyetin başarılı olmasına katkı sağlayabilir.