Kemik İliği Nedir? | Anadolu Sağlık Merkezi

Kemikler, canlıların vücudunu koruyan ve hareket kabiliyetini sağlayan, kemik, kemik iliği ve çevreleyen bağ dokudan oluşan hayati önem taşıyan yapılardır. Kemiklerin önemli görevlerinden biri de kan üretimidir. Peki, kan oluşumunda önemli bir rol oynayan kemik iliği nedir? Kemik iliği çeşitleri nelerdir? Bu ve benzeri sorularınıza yanıt bulmak için yazının devamını okuyabilirsiniz.

Kemik İliği Nedir?

Hareket sisteminin önemli bir parçası olan kemikler; uzun, kısa, yassı, düzensiz ve havalı kemikler gibi farklı türlere ayrılır. İskelet sistemindeki uyluk, kalça ve göğüs kemikleri, uzunluklarıyla genişliklerinden fazladır. Uzun kemiklerin yapısında diafiz denilen uzun bir bölüm, bir boşluk ve bu boşluğu çevreleyen sert kompakt bir yapı bulunur. Bu boşluk içinde yer alan besleyici ve süngerimsi yapı, kemik iliği olarak adlandırılır. Kemik iliğinin en temel görevi, kan hücrelerini üretmek ve dolaşıma kazandırmaktır. Kemik iliğinde bulunan kök hücreler, kan yapımında aktif olarak görev alır; bunlar vücudun ihtiyaçlarına göre kırmızı kan hücrelerini (alyuvarlar), beyaz kan hücrelerini (akyuvarlar) ve kan pulcuklarını üretir. Kök hücrelerin kendini çoğaltma ve kopyalama yeteneği vardır. Kopyalanan kök hücreler, olgun kan hücrelerini oluşturur. Yeterli olgunluğa ulaşan kan hücreleri, uygun zamanda kemik iliğinden ayrılarak dolaşıma katılırlar. Kemik iliğinde üç temel hücre türü bulunmaktadır: kök hücre, farklı hücre serilerinin gelişimini sağlayan progenitor hücreler ve kan dolaşımına katılan olgunlaşmış kan hücreleri.

Kemik İliği Çeşitleri Nelerdir?

Kemik iliği, sarı ve kırmızı kemik iliği olmak üzere iki alt türde sınıflandırılır. Her iki tür de kan damarları içerir, ancak aralarında belirgin farklar bulunmaktadır. Sarı ve kırmızı kemik iliği arasındaki farklar şöyledir:

• Kırmızı kemik iliği, içerdiği eritrositler sayesinde bu adı alırken, sarı kemik iliği çok sayıda yağ hücresi içerdiğinden sarı renktedir.
• Yenidoğan döneminde yalnızca kırmızı kemik iliği mevcutken, 5-6 yaşlarına gelindiğinde kırmızı kemik iliği sarı kemik iliğine dönüşmeye başlar. Yetişkinlerde ise kemik iliğinin yaklaşık yarısı kırmızı ve yarısı sarı kemik iliğidir.
• Kırmızı kemik iliğinde kan hücreleri üretimi gerçekleşirken, sarı kemik iliğinde bu durum gözlemlenmez.
• Kırmızı kemik iliği, eritrositlerin yıkımı ve bu yıkımdan sonra ortaya çıkan demirin depolanmasında önemli rol oynar. Sarı kemik iliği ise yağ deposu olarak işlev görür.
• Aşırı kan kaybı durumlarında sarı kemik iliği, kırmızı kemik iliğine dönüşerek kan üretim sürecine destek olabilir.
• Kırmızı kemik iliğinde, kan yoluyla merkezi lenfoid organlara taşınan T ve B lenfosit hücrelerinin üretimi gerçekleşir; bu süreç genellikle lenfoid sistem organlarında bir hasar veya hastalık söz konusu olduğunda başlar.

Kemik İliği Hastalıkları

Kemik iliği, kan hücrelerinin üretiminde kritik rol oynadığından, kemik iliğinin düzgün çalışmaması halinde kan ile ilgili çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir. Başlıca kemik iliği hastalıkları şunlardır:

• Multiple myeloma: Beyaz kan hücrelerinden oluşan plazma hücrelerinden kaynaklanan bir kanser türüdür. Myeloma hastalarında plazma hücrelerinin DNA’sı hasarlı olup, bu hücreler myelom hücreleri olarak adlandırılır. Bu türde, diğer kanserlerden farklı olarak bir tümör yoktur; myelom hücreleri, kemik iliğinde kontrolsüz bir biçimde çoğalır.

• Orak hücreli anemi: Alyuvarların içinde bulunan hemoglobin, oksijen taşıma görevini üstlenir. Çeşitli nedenlerle, alfa hemoglobin bulunduran eritrositlerde anomali gelişebilir ve bu hücreler orak biçimini alır.

• Akdeniz anemisi (talasemi): Dünya genelinde yaygın bir kan hastalığıdır ve hemoglobinin yapısındaki globin zincirinin bozulmasına bağlı olarak gerçekleşir; bu da globinin azalmasına veya hiç üretilmemesine neden olur.

• Lenfoma: Kemik iliği, dalak ve karaciğer gibi organlarda bulunan lenfositlerin kontrolsüz çoğalması sonucu ortaya çıkan bir kanser türüdür. Kemoterapi, radyoterapi ve gerektiğinde kemik iliği nakli, tedavi yöntemleri arasında yer alır.
• Lösemi: Kemik iliğinde üretilen beyaz kan hücrelerin (myeloid ve lenfoid) kontrolsüz çoğalması sonucu gelişen bir kanserdir.

Kemik İliği Nakli Nedir, Nasıl Yapılır?

Kemik iliği nakli, diğer bir adıyla kök hücre nakli; Akdeniz anemisi, lenfoma, lösemi gibi hastalıkların tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Daha önce yalnızca kemik iliğinin kullanıldığı nakil işlemlerinde, günümüzde hastanın kendisinden de kök hücre temin edilebilmektedir; bu işleme otolog kök hücre nakli denir. Kemik iliği naklinde genellikle sağlıklı bir donör gerekmektedir. Sağlıklı bir vericiden alınan kemik iliği, damar yoluyla hastaya nakledilir. Donörden alınan ana kök hücreler hastaya uyum sağlarsa, hastada yeni kan üretim süreci başlar. Kemik iliği nakli esnasında genel anestezi uygulanır ve uzman doktorlar tarafından steril bir ortamda özel iğnelerle vericinin kemiği içine girilir, kemik iliği enjektöre çekilir. Alınan kök hücreler, özel bir torbada saklanır ve en kısa sürede hastaya transfer edilir. Başarılı bir kemik iliği nakli sonrasında ortalama 3 hafta içinde hastada sağlıklı kan üretimi başlar. Nakil öncesi, alıcının uyumunu artırmak için yaklaşık 6 ay boyunca çeşitli tedavilerle kontrol edilmesi gerekmektedir.

Kemik İliği Nakline Dair Sık Sorulan Sorular

Kimler kemik iliği ana-kök hücre vericisi olabilir?

Kemik iliği naklinin başarısı, vericinin uygunluğu ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle, kemik iliği verici olmanın belli başlı kriterleri vardır. Uygun doku grubuna sahip kardeşler, nadiren kan bağı bulunan akrabalar, doku grubu uygun diğer kişiler, hastanın kendisi ve sağlıklı zamanlarında saklanan kendi kemik iliği de verici olabilir. Bazı durumlarda yenidoğan kardeşin göbek bağı kanından da kök hücre temin edilebilir.

Kemik iliği nakli sonrasında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Kemik iliği nakli sonrasında hastaların düzenli olarak doktor kontrollerine gitmeleri önemlidir. Bunun yanı sıra, sağlıklı ve dengeli bir beslenme, hafif egzersizler yapma ve tütün ürünlerinden uzak durma gibi alışkanlıklara dikkat edilmelidir.