Balon Çocuk Hastalığı (Ağır Kombine İmmun Yetmezlik) Nedir?

Balon Çocuk Hastalığı, tıpta Ağır Kombine İmmün Yetmezlik (Severe Combined Immunodeficiency – SCID) olarak adlandırılan, doğuştan gelen ve son derece ciddi seyreden bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Bu hastalık, bireylerin dışarıdan gelecek en basit mikrobik etkilere dahi karşı korumasız olmaları nedeniyle “balonun içinde” yaşamak zorunda kalmalarından ismini alır. Normal şartlarda bağışıklık sistemi, vücudu bakteri, virüs ve mantar gibi mikroorganizmalara karşı korur. Ancak SCID’de hem T lenfositleri hem de B lenfositleri işlevini yitirmiştir; bu nedenle bağışıklık sistemi neredeyse yok denecek kadar azdır.

Balon Çocuk Hastalığı Nedir?

Balon Çocuk Hastalığı, tıpta Ağır Kombine İmmün Yetmezlik (Severe Combined Immunodeficiency – SCID) olarak bilinen, doğuştan gelen ve yaşamı tehdit eden bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Bu hastalığın halk arasında “balon çocuk” olarak anılmasının nedeni, geçmişte hastaların dış etkenlerden korunmak için steril ortamlarda yani adeta “balon” içinde yaşamalarıdır.

Bağışıklık sistemi, normalde bakteri, virüs ve mantar gibi mikroorganizmalarla savaşarak vücudu korur. Ancak SCID’de, bağışıklık sisteminin T lenfositleri ve B lenfositleri işlevlerini yerine getiremez; bu yüzden dışarıdan gelen en basit mikroplara bile karşı direnç gösteremez. Bu sebeple hastalık doğumdan itibaren ciddi enfeksiyonlarla seyreder ve erken tanı ve tedavi edilmezse yaşam süresi sınırlı kalır.

Ağır Kombine İmmün Yetmezlik Neden Olur?

SCID, genetik kökenli bir hastalıktır. Farklı genlerdeki mutasyonlar, bağışıklık sisteminin temel hücrelerinin gelişim ve fonksiyonlarını bozar. En sık rastlanan neden, X’e bağlı SCID olup, IL2RG genindeki mutasyonlarla ilişkilidir. Bunun yanı sıra ADA (adenozin deaminaz) eksikliği, JAK3, RAG1/2, Artemis ve IL-7R gibi farklı gen mutasyonları da hastalığa yol açabilir. Ortak nokta, bağışıklık hücrelerinin gelişim tanım bozukluğudur. Bu durumda hem hücresel bağışıklık (T hücreleri) hem de antikor yanıtı (B hücreleri) ciddi boyutta bozulur. Kalıtım şekli genelde otozomal resesif ya da X’e bağlı resesif özellik taşır.

SCID’nin nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

• IL2RG gen mutasyonu (X’e bağlı SCID, en sık neden)
• ADA eksikliği (Adenozin deaminaz enzim yetersizliği)
• JAK3 mutasyonu
• RAG1 / RAG2 mutasyonları (lenfosit gelişiminde bozulma)
• IL-7R veya Artemis gen mutasyonları
• Otozomal resesif veya X’e bağlı resesif kalıtım

Ağır Kombine İmmün Yetmezlik Belirtileri Nelerdir?

Sağlıklı bebeklerle karşılaştırıldığında, SCID’li bebeklerin enfeksiyonlara karşı neredeyse hiç koruması yoktur, bu nedenle en basit mikroplar bile hayati tehdit oluşturabilir. Hastalığın belirtileri aşağıdaki gibidir:

• Akciğer enfeksiyonları (zatürre, bronşiolit): Özellikle Pneumocystis jirovecii gibi fırsatçı mantarlar ciddi zatürrelere yol açar.
• Kronik mantar enfeksiyonları: Ağızda pamukçuk (oral kandidiyazis), ciltte ve tırnaklarda ısrarcı mantar enfeksiyonları görülebilir.
• Viral enfeksiyonlar: RSV, adenovirüs, sitomegalovirüs gibi virüsler ciddi ayrıntılı tablolar oluşturabilir.
• Kulak ve sinüs enfeksiyonları: Tekrarlayan otit ve sinüzit atakları görülebilir.
• Kronik ishal: Haftalarca sürebilen, ilaçlara dirençli bir durumdur.
• Malabsorbsiyon: Besinlerin bağırsaklarda emilmemesi durumu.
• Büyüme-gelişme geriliği: Boy ve kilo artışı yaşıtlarının gerisindedir.
• Sürekli ateş: Nedeni belirsiz, tekrarlayan ateş atakları.
• Lenf düğümlerinde büyüme olmaması: Normalde enfeksiyonlarda lenf bezleri şişerken, SCID’de bağışıklık yanıtı olmadığı için şişmez.
• Dalak ve bademciklerin gelişiminin olmaması.
• BCG aşısı sonrası yaygın tüberküloz enfeksiyonu.
• Aşı sonrası ciddi ateş, döküntü ve organ tutulumu.
• Aşıların koruyuculuk göstermemesi durumu.

SCID’nin belirtileri genellikle ilk 6 ay içinde başlar. Tekrarlayan zatürreler, kronik ishal, pamukçuk, gelişme geriliği ve canlı aşılara karşı ağır reaksiyon gelişmesi, tanı için önemli ipuçlarıdır. Bu şikayetlerin bir arada varlığı durumunda, derhal immün yetmezlik araştırılması gerekmektedir.

Ağır Kombine İmmün Yetmezlik Nasıl Teşhis Edilir?

SCID tanısı, genelde yaşamın ilk aylarında tekrarlayan ciddi enfeksiyonlar nedeni ile incelenen bebeklerde konulmaktadır. Erken teşhis, hastanın yaşam süresini belirleyen en önemli faktördür. Şüphe uyandıran en önemli belirtiler arasında tedaviye yanıt vermeyen zatürre, kronik ishal, ağızda inatçı pamukçuk ve gelişim geriliği bulunmaktadır.

Tanı sürecinde kullanılan yöntemler şunlardır:

• Tam kan sayımı: Lenfosit sayısında belirgin bir azalma (lenfopeni) gözlemlenir.
  Lenfosit alt grupları (immünfenotipleme): T hücreleri, B hücreleri ve NK hücrelerinin düzeyi ölçülür. SCID’de genellikle T hücreleri yoktur veya çok azdır.
• İmmünoglobulin düzeyleri: IgG, IgA ve IgM seviyeleri oldukça düşüktür.
• Fonksiyonel testler: T hücrelerinin mitojenlere yanıtı test edilir, SCID’de yanıtsız kalır.
• Genetik test: Kesin tanı için sorumlu gen mutasyonu (örneğin IL2RG, ADA, JAK3) incelenmelidir.
• Yeni doğan tarama testleri: Bazı ülkelerde TREC testi (T hücre reseptör eklem çevresi DNA ölçümü) ile doğumdan hemen sonra SCID taraması yapılabilmektedir.

Ağır Kombine İmmün Yetmezlik Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

SCID, tedavi edilmediği takdirde genellikle yaşamın ilk 1–2 yılında ölümcül seyreder. Bu nedenle hızlı teşhis ve erken tedavi hayati öneme sahiptir. Tedavi sürecinde hem destekleyici yöntemler hem de kesin tedavi seçenekleri vardır.

Hastaların yaşamını uzatmak ve enfeksiyonları kontrol altında tutmak için aşağıdaki yöntemler uygulanmaktadır.

• Steril ortam: Enfeksiyon risklerinden korunmak amacıyla hastalar mümkün olduğunca izole edilir.

• Hematopoetik kök hücre nakli (HSCT): SCID için en etkili ve kalıcı tedavi yöntemidir. Sağlıklı bir vericiden alınan kök hücreler hastaya nakledilerek sağlam bir bağışıklık sistemi kazandırılır. Erken dönemde (ilk 3–4 ay içinde) yapılan nakillerde başarı oranı %90’ın üzerindedir.
• Enzim replasman tedavisi (ERT): ADA eksikliğine bağlı SCID durumunda, eksik olan enzim (adenozin deaminaz) enjeksiyonlar ile sağlanabilir, ancak bu geçici bir çözümdür.
• Gen tedavisi: Son yıllarda üzerinde çalışılan bir metodoloji olup, hastanın kendi kök hücreleri alınarak genetik düzeltmeler yapılıp tekrar hastaya verilir. Özellikle ADA eksikliği olan SCID vakalarında umut verici sonuçlar alınmıştır.

• Fiziksel ve beslenme desteği: Malnütrisyonu önlemek için özel diyetler ve gerektiğinde parenteral beslenme uygulanır.
• Psikososyal destek: Ailelerin genetik danışmanlık alması, bunun yanında gelecekteki gebeliklerde prenatal tanı açısından da önemlidir.

Balon Çocuk Hastalığı yani Ağır Kombine İmmün Yetmezlik (SCID), bağışıklık sisteminin doğuştan gelen en ciddi bozukluklarından biridir. Erken dönemde ölümcül seyredebilir. Hastalığın temelinde genetik mutasyonlar yatmakta olup, bu durumun önlenmesi mümkün değildir; fakat erken tanıyla tedavi edilebilir. İlk aylardan itibaren tekrarlayan ve tedaviye dirençli enfeksiyonlar, gelişme geriliği ve canlı aşılara karşı ağır reaksiyonlar, hastalığın en belirgin belirtileri arasında yer alır. Tanıda laboratuvar testleri, genetik analizler ve yeni doğan tarama yöntemleri kritik rol oynamaktadır.

Günümüzde SCID’nin en etkili ve kalıcı tedavi yöntemi hematopoetik kök hücre naklidir. Erken dönemde yapılan nakillerle çoğu çocuk normal bir yaşam sürdürebilmektedir. ADA eksikliği olan vakalarda enzim tedavisi ve araştırma aşamasındaki gen tedavileri de umut verici seçenekler arasında yer alır. Destekleyici tedavi yöntemleri ile enfeksiyonlar kontrol altına alınabilmektedir; ancak kesin çözüm için bağışıklık sisteminin yeniden yapılandırılması gereklidir.