Demans (Bunama) Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Demans, hafızayı, düşünmeyi ve sosyal becerileri etkileyen bir dizi semptomu tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir. Demans hastalığına sahip bireylerde belirtiler, günlük yaşamlarını olumsuz yönde etkiler. Demans, spesifik bir hastalık değil, pek çok hastalığın neden olabileceği bir durumdur. Genellikle hafıza kaybı demansın erken belirtilerinden biri olarak görülür. Ancak sadece hafıza kaybı varlığı demans teşhisi koymak için yeterli değildir; hafıza kaybının farklı sebepleri de bulunmaktadır. Alzheimer hastalığı, yaşlı yetişkinlerde demansın en yaygın sebebidir. Bununla birlikte, demansa yol açabilecek başka etkenler de mevcuttur. Nedene bağlı olarak bazı demans belirtileri geri dönüşümlü olabilir.

Demans Nedir?

Majör nörobilişsel bozukluk olarak adlandırılan demans, tek başına bir hastalık değildir. Diğer sağlık sorunlarından kaynaklanan bir grup semptom olarak tanımlanabilir. Günlük yaşamı etkileyecek kadar ciddi olan düşünme yeteneği kaybı için kullanılan genel bir terimdir. Düşünme yetenekleri; hafıza, dil becerileri, problem çözme, görsel algı, öz yönetim ve dikkat etme gibi yetileri içerir. 65 yaş üstü nüfusun yaklaşık %5-8’inde bir tür demans vardır ve bu oran her beş yılda bir iki katına çıkar. 80’li yaşlardaki bireylerin yarısı düşünme yeteneği kaybı yaşamaktadır.

Demans ve Alzheimer

Alzheimer hastalığı, demansın en yaygın nedenidir. Demanslı kişilerin yaklaşık %70-80’inde Alzheimer hastalığı bulunur. Ancak demansa neden olabilecek 50’ye yakın farklı etken bulunmaktadır. Demans belirtileri, tedavi ile iyileşebilir; fakat demansa yol açan hastalıkların çoğu tedavi edilemez.

Demans ve Deliryum

Deliryum, beyin işlevlerinde ani ve ciddi bir değişimdir. Bu durum, demansa benzer şekilde kafa karışıklığına, yön bulma sorunlarına ve düşünme ile hafıza problemlerine neden olur. Deliryum, genellikle 1-2 gün içinde hızlı bir şekilde gelişirken, demans aylar ila yıllar süresince daha yavaş ilerler.

Demans ve Amnezi

Amnezi, yaşamınıza dair anıların, deneyimlerin ve bilgilerin kaybolmasıdır. Kısa süreli (geçici amnezi), ruh sağlığına bağlı (dissosiyatif amnezi) ve travmayla ilişkili (travma sonrası amnezi) olmak üzere farklı amnezi türleri bulunur. Geçmişinizi hatırlama veya yeni anılar oluşturma sürecinde zorluk yaşayabilirsiniz.

Felç, yaralanmalar, enfeksiyonlar, tümörler veya nöbetler amneziye neden olabilir. Bazı durumlarda amnezi, Alzheimer’ın bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir.

Demans ve Normal Yaşlanma

Birçok insan (yaklaşık %40) yaşlanmanın doğal bir parçası olarak en azından bir miktar hafıza kaybı yaşar. Yaş ilerledikçe, hem vücutta hem de beyinde yavaş değişiklikler meydana gelir. Örneğin, yaşyla birlikte bazı nöronlar kaybolabilir. Çoğu insan için bu hafıza kaybı, günlük yaşam veya bağımsız yaşama yeteneğini etkilemez.

Demans Neden Olur?

Demansa yol açan temel sebeplerden biri, beyin hücrelerinin ve bağlantılarının hasar görmesi veya kaybıdır. Semptomlar, hasar gören beyin bölgesine bağlı olarak değişir. Bu hastalık, bireyleri farklı şekillerde etkileyebilir. Ancak genellikle ortak özelliklerine göre gruplandırılabilirler.

Demans sebepleri, beyinde biriken proteinlere veya etkilenen beyin kısımlarına göre ayrılabilir. Ek olarak, bazı hastalıklar, demansa benzer belirtiler gösterebilir. Bazı ilaçlar da demans belirtilerini tetikleyebilir. Yetersiz vitamin veya mineral alımı da demans belirtilerine neden olabilir; bu durumda tedavi ile belirtiler iyileşebilir.

Demans Belirtileri Nelerdir?

Demansın belirtileri, beyindeki sağlıklı nöronların (sinir hücrelerinin) çalışmayı bırakması, diğer hücrelerle bağlantılarını kaybetmesi ve ölmesi ile ortaya çıkar. Herkes yaşlandıkça bazı nöronlarını kaybederken, demans hastaları çok daha büyük kayıplar yaşar.

Belirtiler ve semptomlar türlere göre değişiklik gösterse de genellikle şunları içerir:

• Hafıza kaybı, kötü muhakeme ve kafa karışıklığı
• Konuşma, düşünceleri anlama ve ifade etme veya okuma ve yazma zorluğu
• Tanıdık ortamlarda kaybolma
• Mali yönetim ve faturaları ödeme konusunda zorluk
• Sık tekrarlanan sorular
• Tanıdık nesneler için alışılmadık kelimeler kullanma
• Günlük görevleri tamamlamakta zorlanma
• Günlük aktivitelere veya olaylara karşı ilgi kaybı
• Halüsinasyon görme, sanrılar veya paranoya
• Dürtüsel davranışlar
• Diğerlerinin duygularını önemsememe
• Denge kaybı ve hareket sorunları

Zihinsel ve gelişimsel engelli kişiler yaşlandıkça demans geliştirebilir. Bu durumlarda, belirtileri tanımak özellikle zor olabilir. Bireyin mevcut yeteneklerini dikkate almak ve demansa işaret edebilecek değişiklikleri izlemek önemlidir.

Demans Türleri Nelerdir?

Çeşitli nörodejeneratif bozukluklar ve etkenden kaynaklanan faktörler, nöronların ve beyin işlevlerinin ilerleyici ve geri dönüşümsüz kaybını tetikleyerek demansın gelişimine katkıda bulunur. Demans türleri şunlardır:

• Alzheimer hastalığı: Yaşlı yetişkinler arasında en yaygın görülen demans türüdür. Amiloid plaklar ve tau düğümleri gibi anormal protein birikimlerinin yol açtığı beyin değişiklikleri ile karakterizedir.
• Frontotemporal demans: Genellikle 60 yaş altındaki bireylerde görülen nadir bir demans türüdür. Tau ve TDP-43 proteinlerinin anormal miktarlarıyla ilişkilidir.
• Lewy cisimcikli demans: Lewy cisimcikleri adı verilen alfa-sinüklein proteininin anormal birikimlerinden kaynaklanan bir demans şeklidir.
• Vasküler demans: Beyindeki kan damarlarını etkileyen veya beyne kan ve oksijen akışını azaltan durumların neden olduğu bir demans türüdür.
• Karma bunama: İki veya daha fazla demans türünün birleşiminden meydana gelen demans formudur. Araştırmalar, farklı demansa ait beyin değişikliklerinin kombinasyonlarını gösteren çok sayıda birey belirlemiştir.

Demans Evreleri Nelerdir?

Demans, ilerleyici bir hastalıktır ve semptomlar zamanla, genellikle yıllar içinde kötüleşir. Ancak her demans hastasının durumu farklılık gösterebilir. Doktorlar, semptomların günlük yaşamdaki etkisine göre ilerlemeyi üç aşamada sınıflandırabilir: Demans evreleri şunlardır:

• Erken veya hafif evre: Bu evrede, semptomlar günlük yaşam üzerinde etkili olmaya başlar.
• Orta evre: Bu evrede, semptomlar daha belirgin hale gelir ve günlük yaşamda daha fazla destek gereksinimi ortaya çıkar. Örneğin, banyo yapma veya kıyafet değiştirme gibi konularda hatırlatmalara ihtiyaç duyulabilir.
• Geç veya şiddetli evre: Günlük yaşam için tam zamanlı bakım ve destek gereksinimi artar; yemek yeme, banyo yapma ve giyinme gibi aktivitelerde yardım alınması gerekebilir.

Demans Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavi genellikle semptomları, özellikle duygusal ve davranışsal belirtileri yönetmeye odaklanmaktadır. Bunun yanı sıra, demans tedavisi nedenlerine bağlıdır. Alzheimer hastalığı dahil olmak üzere çoğu ilerleyici demans formunda kesin bir tedavi yoktur. Bununla birlikte, terapiler ve ilaçlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya fayda sağlayabilir. Bu nedenle erken teşhis son derece önemlidir.

Demans Nasıl Önlenir?

Yaş ve genetik gibi bazı demans risk faktörleri değiştirilemez. Ancak araştırmacılar, diğer risk faktörlerinin beyin sağlığına ve demansın önlenmesine olan etkilerini incelemeye devam etmektedir. Kan damarlarını kolesterol birikimlerinden korumak, normal kan basıncını ve sağlıklı kan şekeri seviyelerini korumak, sağlıklı bir kiloda kalmak ve genel sağlığı desteklemek, beynin gerekli oksijen ve besinlere ulaşmasını sağlayarak en iyi şekilde çalışmasını destekleyebilir.