Kanser Nedir? Kanserin Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?

Kanser, kontrolsüz bir şekilde bölünen ve normal vücut dokusuna sızma ve yok etme yeteneğine sahip anormal hücrelerin gelişimiyle tanımlanan çeşitli hastalıklara verilen isimdir. Vücudun her yerine yayılabilen bu hastalık, dünya genelinde ikinci en büyük ölüm nedenidir. Ancak kanser tarama, tedavi ve önleme alanındaki ilerlemeler neticesinde birçok kanser türünde sağ kalım oranları artmaktadır.

Kanser Nedir?

Genler, hücrelerin ne zaman büyümeye başlayacağını ve ne zaman duracağını belirleyen talimatlar gönderir. Normal hücreler bu talimatlara uyar, ancak kanser hücreleri bu yönlendirmeleri göz ardı eder. Kanser, anormal hücrelerdeki genetik mutasyonların hücrelerin hızla bölünmesine yol açması sonucu gelişir. Bu mutasyonlar kalıtsal olarak aktarılabilir ya da çevresel faktörler nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu mutasyonlar sonucunda anormal hücreler hızla bölünerek diğer doku ve organlara yayılabilir, tümörler oluşturabilir ve vücudun normal işleyişini bozabilir. Normal hücrelerin kanserli hücrelere dönüşmesiyle kanser meydana gelir.

Kanser, dünya çapında yaygın bir ölüm nedenidir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, 2020 yılında her 6 ölümden biri kanserden kaynaklandı. Uzmanlar, her gün yeni kanser tedavilerini denemek için yoğun bir şekilde çalışmaktadır.

Kanser Çeşitleri Nelerdir?

100’den fazla farklı kanser türü vardır. Kanserler genellikle meydana geldikleri organ veya dokuya göre sınıflandırılır. Örneğin, akciğer kanseri akciğerde, beyin kanseri de beyinde başlar. Ayrıca, kanserler oluştuğu hücre türüne göre de adlandırılabilir. Örneğin, epitel hücreleri veya skuamöz hücreler. Belirli hücre tiplerinde başlayabilecek kanser türleri şunlardır:

Karsinom

Karsinomlar, vücudun iç ve dış yüzeylerini kaplayan epitel hücreleri tarafından oluşturulan en yaygın kanser türleridir. Mikroskop altında sütun benzeri bir şekle sahip birçok epitel hücre türü vardır. Farklı epitel hücre tiplerinden kaynaklanan karsinomların özel isimleri bulunmaktadır:

• Adenokarsinom: Sıvı veya mukus üreten epitel hücrelerinde gelişen bir kanserdir. Bu tip epitel hücreye sahip dokular bazen glandüler dokular olarak adlandırılır. Meme, kolon ve prostat kanserlerinin çoğu adenokarsinomdur.
• Bazal hücreli karsinom: Epidermisin alt veya bazal (taban) tabakasında başlayan bir kanserdir.
• Skuamöz hücreli karsinom: Cildin dış yüzeyinin hemen altındaki epitel hücreler olan skuamöz hücrelerde oluşan bir kanser türüdür. Skuamöz hücreler, mide, bağırsak, akciğer, mesane ve böbrek gibi birçok başka organı kaplar. Mikroskop altında balık pulları gibi düz görünürler. Skuamöz hücreli karsinomlara bazen epidermoid karsinomlar denir.
• Geçiş hücreli karsinom: Geçiş epiteli veya ürotelyum adı verilen epitel dokusunda oluşan bir kanserdir. Bu doku, mesane, üreterler ve böbreklerin belirli kısımları ile başka organların astarlarında bulunur. Mesanenin, üreterlerin ve böbreklerin bazı kanser türleri geçiş hücreli karsinomlardır.

Sarkomlar

Sarkomlar, kas, yağ, kan damarları, lenf damarları ve lifli dokular (tendonlar ve bağlar gibi) dahil olmak üzere kemik ve yumuşak dokularda ortaya çıkan kanserlerdir. Osteosarkom kemiğin en yaygın kanseridir. Yumuşak doku sarkomunun en yaygın türleri arasında leiomyosarkom, Kaposi sarkomu, malign fibröz histiyositoma, liposarkom ve dermatofibrosarkom protuberans yer almaktadır.

Lösemi

Kemik iliğinin kan üreten dokusunda gelişen kanserler lösemi olarak adlandırılır. Bu kanserler katı tümörler oluşturmaz. Bunun yerine, anormal beyaz kan hücreleri (lösemi hücreleri ve lösemik patlama hücreleri) kanda ve kemik iliğinde birikir ve normal kan hücrelerini sıkıştırır. Düşük normal kan hücresi seviyeleri, vücudun dokularına oksijen taşımasını, kanamaları kontrol etmesini ya da enfeksiyonlarla savaşmasını zorlaştırabilir.

Lenfoma

Lenfoma, lenfositlerde (T hücreleri veya B hücreleri) başlayan kanser türüdür. Bu hücreler, bağışıklık sisteminin bir parçası olan hastalıklara karşı savaşan beyaz kan hücreleridir. Lenfomada anormal lenfositler lenf düğümlerinde ve lenf damarlarında ve vücudun başka organlarında birikir. Lenfomanın iki ana türü bulunmaktadır:

• Hodgkin lenfoma: Bu hastalıkta Reed-Sternberg hücreleri adı verilen anormal lenfositler bulunur. Bu hücreler genellikle B hücrelerinden oluşur.
• Hodgkin dışı lenfoma: Bu, lenfositlerde başlayan geniş bir kanser grubudur. Kanserler hızlı veya yavaş büyüyebilir ve B hücrelerinden veya T hücrelerinden gelişebilir.

Multipl Myeloma

Multipl miyeloma, başka bir bağışıklık hücresi türü olan plazma hücrelerinde meydana gelen kanserdir. Anormal plazma hücreleri (miyelom hücreleri) kemik iliğinde bir acumul ve tüm vücutta kemiklerde tümörler oluşturur. Multipl miyeloma, plazma hücreli miyelom ve Kahler hastalığı olarak da anılmaktadır.

Melanom

Melanom, melanositlere dönüşen hücrelerde başlar. Bu hücreler melanin (cilde rengini veren pigment) üreten özel hücrelerdir. Çoğu melanom ciltte oluşur, ancak melanomlar göz gibi diğer pigmentli dokularda da gelişebilir.

Beyin ve Omurilik Tümörleri

Beyin ve omurilik tümörlerinin birçok farklı çeşidi vardır. Bu tümörler, bulundukları hücre tiplerine ve tümörün merkezi sinir sisteminde nerede oluştuğuna bağlı olarak isimlendirilir. Örneğin, astrositik bir tümör, sağlıklı sinir hücrelerine yardım eden astrosit adı verilen yıldız biçimindeki beyin hücrelerinde başlar. Beyin tümörleri iyi huylu (kanser olmayan) ya da kötü huylu (kanser) olabilir.

Kanser Neden Olur?

Kanser genetik bir hastalıktır. Yani hücrelerimizin işleyişini kontrol eden genlerde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Kansere yol açan genetik değişiklikler şu nedenlerle oluşabilir:

• Hücre bölünmesi sırasında oluşan hatalar
• Kimyasallar ve güneşten gelen ultraviyole ışınları gibi çevresel etkilerin DNA’ya verdiği zararlar
• Genetik faktörler

Vücut normalde hasarlı DNA’ya sahip hücreleri kansere dönüşmeden önce ortadan kaldırır. Ancak vücudun bunu yapma yeteneği yaşla birlikte azalır. Bu durum, hayatın ilerleyen dönemlerinde kanser riskinin daha yüksek olmasının nedenlerinden biridir. Her bireyin kanseri, kendine özgü bir genetik değişiklik kombinasyonuna sahiptir ve kanser büyümeye devam ettikçe ek değişiklikler meydana gelir. Hatta aynı tümör içinde farklı hücreler farklı genetik değişikliklere sahip olabilir.

Kanser Belirtileri Nelerdir?

200’den fazla farklı kanser türü, çeşitli belirtilere ve semptomlara neden olabilmektedir. Bazen belirtiler, karın veya cilt gibi belirli vücut bölgelerini etkiler. Ancak belirtiler daha genel olabilir; örneğin, kilo kaybı, yorgunluk veya açıklanamayan ağrı gibi. Bazı kanser belirtileri daha bilindik olsa da bu kısa süreli oldukları veya daha yüksek kanser olasılığı taşıdıkları anlamına gelmez. Herhangi bir potansiyel kanser belirtisinin değerlendirilmesi önemlidir.

Kanser bireylere farklı şekillerde etki edebilir. Semptom türü, kişiden kişiye değişiklik gösterebilir ve bazı bireylerde hiçbir semptom olmayabilir. Bu nedenle, kanserin tüm belirtilerini hatırlamak zorunda değilsiniz; neyin normal olduğunu bilmek ve olağandışı değişiklikler veya geçmeyen durumlar fark ettiğinizde doktorunuza başvurmak önemlidir. Bu, tedavinin başarılı olma olasılığını artıracak şekilde kanseri erken aşamada belirlemeye yardımcı olabilir.

Olası kanser belirtileri ve semptomları şunlardır:

• Göğüslerinizde bir yumru veya kalınlaşma
• Göğüs şeklinde herhangi bir değişiklik
• Alışılmadık meme ucu akıntısı
• İçe doğru dönen bir meme ucu (eğer bu durum her zaman böyle değilse)
• Alışılmadık meme ağrısı
• Boyun, koltuk altı veya vücudun başka bölgelerinde bir yumru
• İyileşmeyen yaralar veya ülserler
• Geçmeyen öksürük, ses kısıklığı veya kanlı öksürük
• İki haftadan uzun süren tuvalet alışkanlıklarındaki değişiklikler
• Bağırsak hareketindeki değişiklikler
• Yeni benler veya cilt lekeleri
• Şekil, boyut veya renk değişikliği gösteren benler veya cilt lekeleri
• Kanama yapan benler veya cilt lekeleri
• Alışılmadık vajinal akıntı veya kanama
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Belirgin bir neden olmaksızın ishal veya kabızlık
• Tuvalet ihtiyacınızı giderdikten sonra bağırsaklarınızı tam olarak boşaltamadığınızı hissetme
• Karnınızda (midenizde) veya rektumunuzda (arka geçitte) ağrı hissetme
• Kalıcı şişkinlik

Kanser Evreleri Nelerdir?

Doktorlar, tedavi planlaması ve prognoz geliştirmek için kanser evreleme sistemlerini kullanır. Çoğu kanserin dört aşaması vardır ve aşama, tümörün boyutu, konumu gibi çeşitli faktörlere göre belirlenir.

• Evre I-III (1-3) (erken evre veya lokal olarak ilerlemiş): Bu aşama, kanserin doğrudan çevresindeki dokuya büyümesini veya yakınlardaki lenf düğümlerine yayılmasını tanımlar.
• Evre IV (4) (veya metastatik): Bu aşama, kanser hücrelerinin kan dolaşımınız veya lenf sisteminiz aracılığıyla vücudunuzun uzak bölgelerine yayılması anlamına gelir.

Kanser Nasıl Teşhis Edilir?

Birçok kanser, erken aşamalarda belirtiler göstermediği için tanısı zor olabilir. Ancak bazen, belirtiler ortaya çıkmadan önce kanseri tespit etmek mümkündür. Kanser tarama programları, belirtileri olmayan bireyler için tasarlanmıştır. Tarama, kanserleri erken aşamada belirleyebilir veya bazı durumlarda kanserlerin gelişimini önleyebilir.

Kimi zaman rutin testler ya da kanser taramaları esnasında kanser tespit edilebilir. Kanserin doğru bir şekilde teşhis edilmesi zaman alabilir. Kanseri teşhis etmek için çeşitli testler kullanılmaktadır ve bunlar sorunun yerini ve semptomlarınızı gösterebilir. Kullanılan testler arasında kan testleri, röntgenler, BT taramaları, MRI taramaları veya ultrasonlar bulunmaktadır.

Kanser Tedavisi Nasıl Yapılır?

Doktorlar, durumunuza uygun tedavi yöntemlerini birleştirerek farklı tedaviler uygulayabilirler. Yaygın kanser tedavi yöntemleri şunlardır:

• Ameliyat: Yayılmamış kanserli tümörlerin çıkarılmasıdır.
• Kemoterapi: Kanserli hücrelerin hap ya da intravenöz (iğne yoluyla damara) yolla güçlü ilaçlarla yok edilmesidir.
• Radyasyon tedavisi: Kanser hücrelerini yüksek doz radyasyon kullanarak öldürmektir.
• İmmünoterapi: Bağışıklık sisteminizi hastalıkla savaşmak için harekete geçiren tedavilerdir.
• Hedefli tedavi: Kanser hücrelerine dönüşmesine yol açan genetik mutasyonları hedef alan tedavilerdir.
• Hormon tedavisi: Kansere yol açan hormonları engellemektedir.
• Kemik iliği nakli: Hasarlı kan kök hücrelerinin sağlıklı olanlarla değiştirilmesidir.

Kanser tedavileri çeşitli yan etkilere neden olabilir. Bu yan etkiler, hangi tedavinin uygulandığına ve vücudunuzun buna ne kadar tolerans gösterdiğine bağlı olarak değişir. Kanser tedaviniz sırasında yan etkiler geliştirdiyseniz, durumunuzu doktorunuza belirtin. Sizi rahatlatacak önerilerde bulunabilir ya da ilaç yazabilirler.

Kanserden Korunmak İçin Neler Yapılabilir?

Kanserden korunmak amacıyla alabileceğiniz çeşitli önlemler bulunmaktadır. Bunların başında sağlıklı bir beslenme tarzı gelir. Daha sağlıklı olmak için meyve ve sebzeler açısından zengin bir diyet tercih edin. Tam tahıllar ve yağsız protein kaynaklarıyla beslenin. İşlenmiş et tüketiminizi sınırlayın. Ayrıca aşağıdaki ipuçları da kanserden korunmanıza yardımcı olabilir:

• Güneşe aşırı maruz kalmaktan kaçının. Güneşin zararlı ultraviyole (UV) ışınları cilt kanseri riskinizi artırabilir. Güneşten korunmak için gölgede kalmayı, koruyucu giysiler giymeyi ya da güneş kremi kullanmayı tercih edin.
• Haftanın çoğu günü düzenli egzersiz yapın. Düzenli fiziksel aktivite ile kanser riskinizin düşmesi arasında kurulan bir bağlantı bulunmaktadır. Haftanın çoğu günü en az 30 dakika egzersiz yapmayı hedefleyin. Egzersiz yapmadıysanız, yavaş yavaş başlayın ve 30 dakikaya ya da daha uzun süreye ilerleyin.
• Sağlıklı kilonuzu koruyun. Aşırı kilo veya obezite, kanser riskinizi artırabilir. Sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersizi kombinleyerek sağlıklı bir kiloya ulaşmayı ve bunu korumayı çalışın.
• Kanser taramalarını düzenli hale getirin. Risk faktörlerinize göre en uygun kanser taramalarını belirlemek için doktorunuzla konuşun.

Ayrıca, doktorunuza aşılar konusunda danışmayı unutmayın. Bazı virüsler kanser riskinizi artırabilir. Aşılar, karaciğer kanseri riskiyle bağlantılı olan hepatit B ve rahim ağzı kanseri ile ilişkili olan insan papilloma virüsü (HPV) gibi virüsleri önlemekte yardımcı olabilir. Bu virüslere karşı aşı olmanın sizin için uygun olup olmadığını doktorunuza sorun.