Kemoterapi: Nedir, Nasıl Uygulanır ve Olası Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi, sağlıklı dokulara zarar veren kanser hücrelerinin büyümesini durdurmayı veya ortadan kaldırmayı amaçlayan özel bir ilaç tedavisidir.

Kemoterapi, sağlıklı dokulara zarar veren kanser hücrelerinin büyümesini durdurmayı veya yok etmeyi amaçlayan özel bir ilaç tedavisidir.

Bu makale, Prof. Dr. Şeref Kömürcü, Prof. Dr. Serdar Turhal ve Doç. Dr. Yeşim Yıldırım tarafından kemoterapi ile ilgili genel bilgi ve sıkça sorulan sorulara yanıt vermek amacıyla hazırlanmıştır.

Kemoterapi hangi durumlarda kullanılır?

• Kanserin birincil tedavisi olarak tek başına uygulanması
• Cerrahi tedavi sonrası kalan kanser hücrelerinin ortadan kaldırılması
• Hastanın tümörünün küçültülmesi ve cerrahi ve radyoterapiye hazırlanması
• İleri evre kanser hastalarında kanser belirtilerinin azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılması (palyatif tedavi).

Kemoterapi etkisi nasıldır?

1. Kanser hücrelerini tamamen yok edebilir.
2. Kanserin büyümesini yavaşlatabilir ve yayılmasını engelleyebilir.
3. İleri evre kanser hastalarında tümörün neden olduğu ağrı ve basınç hissini ortadan kaldırabilir.

Kemoterapi süresi ve sıklığı nedir?

Kemoterapide ilaçların dozları, uygulama yöntemleri ve süreleri, hastalığın türüne göre değişiklik gösterir. Ayrıca, hastanın yaşı, genel sağlık durumu, hastalığın yayılma derecesi ve diğer sağlık sorunları tedavi süresini etkiler. Bu nedenle, benzer teşhisi olan hastalar bile farklı tedavi planları alabilir. Kemoterapi protokollerinde genellikle bir tedavi dönemi dinlenme dönemiyle takip edilir. Bu faktörler dikkate alındığında, tedaviler her gün, haftada bir, 14 günde bir, 21 veya 28 günde bir uygulanabilir.

Kemoterapi nasıl uygulanır?

Hastanın kemoterapiye hazırlanması:

1. Kemoterapi ilaçlarının çoğu damar yoluyla uygulanır. Damar yolu açma sürecinde sorun yaşanıyorsa, hastaya bir kateter ya da boyun damarına port takılabilir.
2. Kemoterapiden önce karaciğer fonksiyon testleri, böbrek fonksiyon testleri ve tam kan sayımı yapılır. Kalp fonksiyonları da değerlendirilmelidir.
3. Kemoterapi öncesinde diş hekimine görünerek diş enfeksiyonu varsa tedavi ettirmek önemlidir. Çünkü kemoterapi ilaçları vücudun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini zayıflatabilir.
4. Kemoterapinin potansiyel yan etkileri hastaya açıklanır. Gelecekte çocuk sahibi olmayı düşünenler yumurta veya spermlerini dondurabilirler.
5. Kemoterapi sonrası hastanın işe devam edip edemeyeceği ve evde yardım gerekip gerekmeyeceği önceden tartışılmalıdır.

Kemoterapi nasıl uygulanır?

1. İnfüzyon yöntemi: İlaçlar bir serum içine konulup bir pompaya bağlanarak damar yoluyla uygulanır.
2. Ağızdan: Kapsül veya tablet formunda ağız yoluyla alınabilir.
3. Cilt altına iğne ile uygulanabilir.
4. Kemoterapi ilaçları tümörün bulunduğu bölgeye doğrudan verilebilir. Örneğin; karın boşluğuna, akciğerleri saran plevral alana, omurların arasına veya idrar kesesine.
5. Kemoterapi ilaçları tümörü besleyen damarlara direkt olarak uygulanabilir.

Kemoterapi tedavisi nerede yapılır?

Kemoterapi uygulaması hastanelerde ve kemoterapi ünitelerinde gerçekleştirilmelidir; evde uygulanması uygun değildir.

Kemoterapi sırasında başka ilaçlar alınabilir mi?

Kemoterapi sırasındaki yan etkileri azaltmak için destekleyici ilaçlar önerilebilir. Tansiyon, kalp hastalığı, diyabet veya enfeksiyon gibi durumlar için kullanılan birçok ilaç, kemoterapi üzerinde olumsuz etkiye sahip değildir; hastalar bu ilaçlara devam edebilir. Ancak bazı ilaçlar kemoterapi ile etkileşime girebilir, bu nedenle kullanılan tüm ilaçların mutlaka onkologa bildirilmesi gerekir.

Kemoterapinin yan etkileri nelerdir?

En sık görülen yan etkiler şunlardır:

• Mide bulantısı
• Kusma
• İshal
• Saç dökülmesi
• İştah kaybı
• Yorgunluk
• Ateş
• Ağız yaraları
• Ağrı
• Kabızlık
• Ciltte morluklar
• Kanama

Daha az rastlanılan yan etkiler şunlardır:

• Akciğer dokusunda hasar
• Kalp sorunları
• Kısırlık
• Böbrek sorunları
• Sinir hasarı (periferik nöropati)
• İkinci bir kanser riski

Kemoterapi sonrası dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

1. Kemoterapi süresince ve sonrasında beslenme:

Kemoterapi, kanser hücrelerini hedef alırken sağlıklı hücrelere de zarar verebilir. Bu süreçte hastalarda sıklıkla beslenme sorunları gelişir. En yaygın beslenme sorunları şunlardır:

1. İştah kaybı
2. Ağızda tat duyusunda bozulma, yiyeceklerin kokusunu algılayamama
3. Kabızlık
4. İshal
5. Ağızda kuruma
6. Laktoz intoleransı
7. Bulantı ve kusma
8. Kilo kaybı
9. Yutma güçlüğü
10. İstenmeyen kilo artışı

Kemoterapi alan hastalar için beslenme önerileri:

• Sağlıklı yiyecek ve içecekleri bulundurun.
• Kemoterapi sonrası bulantı hissediyorsanız kraker tüketebilirsiniz. Zencefilli içecekler mideyi rahatlatabilir.
• İştah kaybınız varsa günde 5-6 küçük öğün tüketin.
• Yemek yaparken yardım alın; gerekirse basit yemekler tercih edin.
• Gün içinde sıvı alımına dikkat edin, ama yemek öncesi fazla sıvı tüketimi dikkatli olun.
• Yeterli protein almaya özen gösterin.
• Kuru yemişleri diyetinize ekleyin.
• Taze sebze ve meyve alımını artırın.
• Zeytinyağını tercih edin.
• Yemek zamanlarını keyifli hale getirmeye çalışın, sevdiklerinizle birlikte olun.
• Yemek lezzetlerini iyileştirmek için farklı pişirme yöntemleri deneyin.
• Su tadında değişiklik varsa maden suyu veya limon ekleyebilirsiniz.
• Kabızlık yaşıyorsanız lifli gıdalar tüketin ve hareket edin.
• Kilo almaktan kaçınmak için yağı azaltın.
• Diyare varsa muz ve patates gibi yiyecekleri tercih edin, bol su için.
• Ağız yaraları oluşuyorsa baharatlı yiyeceklerden kaçının; tuzlu su ile gargara yapabilirsiniz.
• Aşırı kafein alımından kaçının.
• Hekiminize danışmadan vitamin veya bitkisel takviye kullanmayın.
• Kırmızı et, balık ve hindi etini dengeli tüketin.
• Şekerli gıdalardan mümkün olduğunca kaçının.

Kanser hastalarında kemoterapi sonrası ağrılar nasıl hafifletilir?

Kemoterapi sonrası bazen kas ve eklemlerde ağrı görülebilir. Bu nedenle hekiminizin önerdiği ağrı kesicileri kullanabilir ve ılık duş alabilirsiniz. Ağrı nedeniyle yürümekte zorlanıyorsanız geçici olarak baston kullanabilirsiniz.

Kemoterapi sonrası saç dökülmesi ne zaman başlar?

Saç dökülmesi genellikle kemoterapi sonrası 2-3 hafta içinde başlar. Kemoterapi tamamlandıktan 1-2 ay içinde saçlar tekrar çıkmaya başlar. Dökülme miktarı ilaç ve kişiye bağlı olarak değişir; bazı ilaçlar saç kaybı olmazken, bazıları tamamen dökülmesine neden olabilir. Saç dökülmesine karşı baş örtüsü veya peruk kullanılabilir.

Kemoterapi gören hastalar genel olarak nelere dikkat etmelidir?

• Her hasta evde ateş ölçmeyi bilmelidir. Yüksek ateş enfeksiyon belirtisi olabilir ve doktora gitmeyi gerektirir.
• Kemoterapi hastaları kalabalık ortamlardan ve enfeksiyonlu bireylerden uzak durmalıdır.
• Sigara içiyorlarsa bırakmalı, sigara dumanı, tozlu ortamlar ve havasız yerlerden kaçınmalıdırlar.
• Tüketilecek meyve ve sebzeler iyice yıkanmalıdır. İçme suyu temiz olmalıdır, süt iyice kaynatılmalı ve yemekler iyi pişirilmelidir.
• Sık sık ve bol sıvı tüketimi önemlidir.
• Dışarıda restoranlarda yemek yememeye özen gösterilmelidir.
• Tırnak kesildiğinde ciltte kesi oluşursa kanama uzun sürebilir; bu yüzden jilet kullanmaktan kaçınmalı ve tırnakları kısa kesmemelidir.
• Diş çekimi gerektiğinde hekime danışılmalıdır.

Kanser tedavisinde alternatif tıp ve doğal yöntemler ne kadar güvenlidir?

Kanser tedavi süreci, stresi artırabilir ve ilişkilerinizi etkileyebilir. Bu sorunları kontrol altına almak için çeşitli destek yöntemleri mevcuttur. Ancak, kullanmak istediğiniz herhangi bir yöntemi hekimle paylaşmalı ve onayını almalısınız. Örnek olarak, masaj, biyofeedback, yoga gibi yöntemler sayılabilir. Ayrıca, hasta gruplarıyla paylaşımlar da önemlidir.

Çevrenizdekiler tarafından size farklı tedavi yöntemleri önerilebilir. Bu yöntemlerin bilimsel bir dayanağı olup olmadığını doktordan öğrenmeden kullanmamanızı öneririz. Zira, masum görünen bu yöntemler tedavi etkinliğinizi azaltabilir veya ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Kemoterapi süresince çalışmak mümkün müdür?

Bazı hastalar kemoterapi sırasında çalışabilir. Ancak bu durum, tedavi şekline, yan etkilerine ve çalışma ortamına bağlı olarak değişir. Hastalar, hekiminin önerileri doğrultusunda karar vermelidir.

Kemoterapi süresince tatil yapılabilir mi?

Kemoterapi sırasında tatil yapmak bazen mümkündür; ancak bu durum tedavinin yan etkilerine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlıdır.

Kemoterapi süresince hamile kalınabilir mi?

Kemoterapi gören hastalarda yumurtalık fonksiyonları etkilenebilir; adet düzensizlikleri görülebilir. Ancak hamile kalma riski bulunur. Bu nedenle, kemoterapi gören normal tedavi altında doğum kontrol yöntemleri önerilir, aksi takdirde fetus toksik ajanlara maruz kalabilir. Gebelik durumunda tedaviye yönelik kararlar aile, doktor ile birlikte verilmelidir.

Kemoterapi alan kadın emzirebilir mi?

Hamilelik sırasında kanser tanısı konulabiliyor. Bu durumda, kanserin evresi ve hastanın isteği tedavi konusunda belirleyicidir. İlk üç ayda kemoterapi yapılmazken, ikinci trimesterde bazı ilaçlar verilebilir. Genel olarak, tedaviye başlama durumu hastalığın yaygınlığına göre değişir. Kemoterapi gören hastalara emzirme önerilmez.