Likit Biyopsi Nedir ve Nasıl Uygulanır?

Kanser, günümüzde insan sağlığını ciddi şekilde tehdit eden ve çözümü için sürekli uğraşlar yürütülen önemli sağlık meselelerinden biridir. Geçmişte çeşitli tanı ve tedavi yöntemleri denenmiş olmasına rağmen, kanserin tamamen ortadan kaldırılması adına henüz etkili bir çözüm bulunmamıştır. Bu sebeple, dünya genelinde kanser üzerine birçok araştırma yapılmakta ve değişik teknolojiler kullanılmaktadır. Bu teknolojilerden biri, likit biyopsidir.

Likit Biyopsi Nedir?

Kanser, doğal olarak sağlıklı hücrelerin genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bozulmasıyla ortaya çıkar. Bozulan hücreler, kontrolsüz bir şekilde çoğalarak, vücudun normal işleyişine karşı hareket eder ve anormal bir doku yapısı oluşturur. Zamanla bu hücreler tümör denilen kitleler meydana getirir ve kendi damar yapısını kazanır. Bu aşamada kanser hücreleri yeni özellikler kazanarak, vücudun farklı bölgelerine yayılır ve kan akışında yer bulurlar.

Bu süreçte, dolaşımda bulunan kanser hücreleri veya bu hücrelere ait DNA’nın; hastalardan alınan kan örnekleri üzerinden tespit edilip incelenmesine likit veya sıvı biyopsi denir. Kan örneklerinde farklı biyokimyasal maddelerin ölçümü esasına dayanan rutin kan tetkikleri gibi, çeşitli yöntemlerle kanser hücreleri tespit edilip, ek yöntemlerle sınıflandırılabilir.

Tümör dokusu mevcutsa, kanser tanısının kesinleşmesi için kanser hücresinin patolojik incelemeye tabi tutulması gerekir. Bu amaçla, tümör dokusunun bir parçası çıkarılıp, incelemeye gönderilir ve bu süreçte çeşitli yöntemlerle kanser hücreleri ayrıştırılıp tespit edilir. Bu işleme doku biyopsisi ve histopatolojik inceleme denir.

Doku biyopsisi, klinik koşullarda çeşitli ekipmanlarla direk yapılabileceği gibi, endoskopi gibi görüntüleme yöntemleri ya da cerrahi işlemler sırasında tümörün çıkartılmasıyla da gerçekleştirilebilir. Ayrıca, iğne aspirasyon biyopsisi olarak bilinen başka bir yöntemle, özellikle kistik yapılar gösteren tümörlerde iğne ile doku içeriği alınır ve sitolojik incelemeyle kanser hücresi tespit edilir. Burada, elde edilen dokunun yapısının korunamaması önemli bir farktır. Likit biyopsi ise, bu iki yöntemden farklı olarak, çeşitli avantajlar sayesinde doktorlara detaylı bilgi sunar ve uygulama kolaylığıyla hastaya konfor sağlar.

Likit Biyopsi Amacı Nedir?

Likit biyopsinin amaçları şu şekildedir:

• Öncelikle, doku biyopsisi veya iğne biyopsisi yapılabilmesi için tümör dokusunun bulunması ve erişimin sağlanması gereklidir. Bu durumda, kanserin ilerleyen aşamalarında tespit edilmesini mümkün kılar, ancak uygulama açısından rahatsız edici olabilir ve cerrahi müdahale gerektirebilir. Öte yandan, likit biyopsi, sıradan kan testleri gibi basit bir girişimle, kanser henüz tümör oluşturmadan dahi kanser hücrelerinin erken tespitini sağlar.
• Kansere dair henüz belirgin bir hücre tespiti yapılamayan erken evrelerde, sadece kanserin DNA’sının izole edilmesi, tanı ve tedavi planlaması için oldukça değerli bilgiler sunar.
• Alınan kanser hücrelerinin tiplendirilmesi, daha etkili tedavi yöntemlerinin uygulanmasına imkan tanır.
• Kanserin belirlenen biyolojik özelliklerine göre doğru ilaç seçiminde yardımcı olur.
• Uygulanan tedavinin etkinliğini ölçmeyi mümkün kılar.

Likit Biyopsi Ne Zaman Uygulanır?

Likit biyopsi, genellikle normal doku biyopsisinin uygulanamadığı durumlarda veya doku biyopsisinin elde ettiği bilgilerin yetersiz olduğu durumlarda tercih edilen bir tekniktir. Likit biyopsi, kolayca tekrarlanabilmesi ve değerli genetik ve biyokimyasal veri sunması sebebiyle tanı ve tedavi süreçlerinde önemli bir rol oynamaktadır.

Yapılan araştırmalar, likit biyopsisinin özellikle aşağıdaki kanser türlerinde etkili olduğunu göstermektedir:

• Meme kanseri
• Akciğer kanseri
• Mide bağırsak kanseri
• Pankreas kanseri
• Serviks, Endometriyum, Over ve tüp kanserleri
• Böbrek kanseri
• Mesane kanseri
• Melanoma
• Beyin tümörleri
• Testis tümörleri
• Lösemi ve Lenfomalar (kan kanseri)
• Diğer nadir epitelyal tümörler

Çeşitli kanser türlerinin tanısında kullanılmasının yanı sıra, tedavi sonrası yeniden oluşma riski taşıyan kanserlerde, tekrarlama olup olmadığını erken dönemde tespit etmek için de likit biyopsi kullanılabilir. Ayrıca, bu hastalıkların tedavi planlamasında ve tedaviye verilen yanıtın değerlendirilmesinde faydalı bilgiler sağlar.

Likit Biyopsi Nasıl Yapılır?

Likit biyopsi, rutin kan tetkiklerinde olduğu gibi hastadan belirli miktarda kan örneği alınması ile gerçekleştirilir. Alınan kan örneğinde aşağıdaki parametreler incelenerek tanı ve tedavi için gerekli bilgiler elde edilir:

Dolaşımda bulunan kanser hücrelerinin tespiti: Kan dolaşımına geçen az miktardaki kanser hücrelerinin çeşitli yöntemlerle izole edilmesi sağlanır. Elde edilen hücre çeşitli özellikleri için amaca yönelik detaylı tekniklerle analiz edilebilir.

Kanser hücrelerine ait DNA örneklerinin tespiti: Kan dolaşımındaki kanser hücreleri hızla bölündüğü için belirli aralıklarla parçalanarak içeriğini kan sıvısına aktarabilir. Bu içerikte en önemli maddelerden biri kanser hücresine ait DNA’dır. Likit biyopsi ile elde edilen kandan kanser hücresinin DNA’sı izole edilerek, çok sayıda analiz yapılabilir ve bu sayede kanser tiplemesi, DNA özelliklerine göre tedavi planlaması gibi çok değerli bilgiler elde edilir.

Dolaşan kandaki tümör hücrelerinden (Circulating Tumor Cells; CTC) veya bu hücrelerden dökülen DNA’dan, yani likit biyopsi ile elde edilen materyalden, kanser hücrelerine özgü birçok yapısal ve fonksiyonel değişiklik tespit edilebilir ve derinlemesine incelenebilir.

Likit Biyopsi Uygulamasının Faydaları Nelerdir?

Likit biyopsinin sağladığı bazı avantajlar şunlardır:

• Doku biyopsisindeki invaziv işlemlerin aksine, likit biyopsi son derece az bir girişim gerektiren, basit ama etkili bir uygulamadır.
• Doku biyopsisi ve patolojik incelemeye göre daha ekonomiktir.
• Tümörün genetik ve biyolojik yapısı hakkında çok değerli bilgiler sunarak, tedavi yönteminin seçilmesinde ve tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde oldukça faydalıdır.
• Kolay uygulanıp tekrarlanabildiği için, tedavi sürecinde kanser hücrelerinde ilaca karşı direnç gibi değişimleri takip etme imkanı sağlar. Doku biyopsisi ise bu tür bir fayda sunamaz.
• Doku biyopsisinde elde edilen örnekler özel kimyasal işlemlerden geçtikten sonra incelendiği için kanser hücresinin genetik yapısını incelemekte zorluklar çıkarabilir. Ancak, likit biyopsi ile kandaki kanser hücrelerine ait DNA’lar tespit edilip detaylı bir şekilde incelenebilir.
• Doku biyopsisinin patolojik incelemesi haftalar sürebilirken, likit biyopsinin sonuçları çok daha kısa sürede elde edilir.