Polikistik Over Sendromu (PCOS): Ne Türdür, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Polikistik over sendromu (PCOS), üreme çağındaki kadınlar arasında yaygın bir sağlık sorunudur. Bu sendromun arkasında genellikle hormonal dengesizlikler yatmaktadır. Normalde kadınlarda belirli seviyelerde bulunan androjen hormonları, aşırı üretildiğinde çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu durum, adet döngüsündeki bozuklukların yanı sıra cilt ve saçta tutarsızlıklara ve yumurtalıklarda kistlerin oluşmasına sebep olabilir.
PCOS’un kesin nedeni bilinmemektedir, ancak kısırlığın en sık görülen nedenlerinden biridir. Aile geçmişi, yaşam tarzı ve belirli sağlık sorunları gibi faktörler bu sendromun gelişiminde etkili olabilir. Erken teşhis ve tedavi edilmediğinde kalp ve damar hastalıkları ile tip 2 diyabet gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir (1, 2).

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir?

Polikistik over sendromu (PCOS), kadınlarda yumurtalıklardan aşırı androjen hormonları üretilmesi ile karakterize olan bir sağlık sorunudur. Androjenler, erkeklik hormonları olarak bilinir ve bu hormonların yüksek seviyeleri çeşitli olumsuz etkiler doğurabilir. Hormon dengesizlikleri, kadınlarda üreme, metabolizma ve psikolojik bozukluklara yol açabilir; bu bozukluklar arasında kısırlık, hiperandrojenizm, insülin direnci, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, depresyon ve anksiyete bulunur.

PCOS, ergenlik döneminden itibaren herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. Çoğu kadın, bu duruma sahip olduğunu fark etmeyebilir. Özellikle aile geçmişinde PCOS bulunan ve obezite sorunları yaşayan kadınlar, bu sendroma daha yatkın olabilirler. Genellikle adet düzensizliği ile kendini gösterir ve bazen yumurtalık kistleri görülür. Ancak bu semptomlar her zaman mevcut olmayabilir (3).

Polikistik Over Sendromunun Nedenleri Nelerdir?

Polikistik over sendromunun kesin nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir; ancak bazı faktörlerin hastalığın gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir. PCOS’un oluşmasına etki edebilecek nedenler şunlardır:

• Aşırı androjen seviyeleri: Yumurtalıklarda androjenlerin aşırı üretimi, yumurta hücrelerinin gelişimini engelleyebilir, bu da yumurtlamayı önleyebilir. Ayrıca yüksek androjen düzeyleri hirsutizm (aşırı kıllanma) ve akneye yol açabilir.
• İnsülin direnci: Pankreastan salgılanan insülin seviyesinin artması, androjen üretimini artırabilir ve yüksek androjen seviyeleri, yumurtlamayı baskılayabilir. İnsülin direnci vücuttaki glikozun kullanılmasını engelleyebilir ve kan şekerini yükseltebilir.
• Düşük dereceli inflamasyon: Enfeksiyon, yaralanma veya travma gibi durumlar, düşük dereceli inflamasyona yol açabilir; PCOS’lu kadınlar bu duruma daha yatkın olabilir.
• Genetik: Ailede PCOS öyküsü, bu sendromun gelişim riski için bir faktördür.

Ayrıca, kötü beslenme alışkanlıkları, fiziksel hareketsizlik ve toksinlere maruz kalma gibi çevresel etkenler de PCOS’un gelişiminde yer alabilir (1, 3, 4).

Polikistik Over Sendromu Kimlerde Görülür?

PCOS gelişiminde etkili olan belirli risk faktörleri vardır. Bu sendrom, üreme çağındaki kadınlarda oldukça yaygın olarak görülebilir. Eğer ailede anne veya kız kardeşlerde PCOS varsa, kişinin kendisinde de bu durumu geliştirme riski artabilir. Özellikle aşırı insülin üretimi ile karakterize insülin direnci, bu sendromun oluşumuna zemin hazırlayabilir. Ayrıca, obezite ve kötü beslenme alışkanlıkları da bu duruma katkıda bulunabilir.

Uzun süreli düşük dereceli enfeksiyonlar, kadın vücudunda androjen hormonlarının artışına neden olabilir. Bu durum yüksek androjen seviyeleri ve yumurtlamadaki bozukluklarla sonuçlanabilir. Çevresel toksinler de hormonal değişikliklere yol açabilir (5).

Polikistik Over Sendromu Belirtileri Nelerdir?

PCOS’un belirtileri belirgin olabileceği gibi, fark edilmesi zor da olabilir. Ancak, genellikle PCOS’lu kadınlarda görülen yaygın belirtiler şunlardır:

• Düzensiz adet döngüsü: Adet gecikmeleri, aşırı sık ya da seyrek adet görme durumu ve öngörülemeyen kanamalar olabilir. Bazı kadınlarda adet olamama durumu da görülebilir.
• Hirsutizm (aşırı kıllanma): Yüz, göğüs, karın, kollar ve uyluklarda aşırı kıllanma durumu.
• Obezite: PCOS’lu bireylerin yaklaşık %40-80’inde görülebilir.
• Yağlı cilt, sivilceler veya akne.
• Acanthosis nigricans: Boyun, koltuk altı, kasıklar ve göğüs altında koyu renkli, kadifemsi cilt lekeleri.
• Saç dökülmesi: PCOS’lu bireylerde saç incelmesi ve kaybı görülebilir.
• Kistler: Yumurtalıklarda çok sayıda ve büyük kistlerin oluşumu.
• Kısırlık: Yumurtlamanın engellenmesi, hamile kalmayı zorlaştırabilir. Bu, PCOS’un en yaygın belirtisidir.

Ayrıca iştah artışı ve kilo alımı da diğer belirtiler arasında yer alabilir (3, 4, 6).

Polikistik Over Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?

Polikistik over sendromunun teşhisi, karmaşık bir süreç olabilir. Genellikle, PCOS teşhisi için şu kriterler kullanılmaktadır:

1. Düzensiz, uzun veya kısa süren adet dönemleri,
2. Yüksek androjen düzeyleri, aşırı kıllanma ve akne gibi belirtiler,
3. Ultrason ile tespit edilen çok sayıda kist ve büyümüş yumurtalıklar.

Bu kriterlerin en az ikisi mevcutsa, PCOS tanısı konulabilir; ancak her vakada kist bulunmayabilir. Üstelik polikistik over sendromunun doğrulanması için bazı ek testler yapılması gerekebilir. Bu testler şunları içerebilir:

• BKİ ve kan basıncı ölçümleri,
• Tıbbi geçmiş ve kullanılan ilaçlar,
• Aile öyküsü,
• Saç dökülmesi, hirsutizm, koyu cilt lekeleri ve sivilce muayenesi,
• Kan şekeri ve hormon seviyelerinin belirlenmesi için kan testleri,
• Yumurtalıkların görüntülenmesi amacıyla pelvik ultrason (1, 3).

Polikistik Over Sendromu ve Beslenme

Polikistik over sendromu, inflamasyon, insülin direnci ve obezite ile ilişkili olarak ortaya çıkabilen bir sağlık sorunudur. Bu nedenle, belirli gıdaların alımının sınırlandırılması veya tamamen kesilmesi önerilebilir. PCOS vakalarında inflamasyonu artıran, kardiyovasküler hastalık ve insülin direncine yol açabilen, obeziteye sebep olan gıdalardan kaçınılması önerilmektedir. Bu gıdalar şunlardır:

• Kızartılmış ve trans yağ içeren gıdalar (cips, kızartmalar vb.),
• Doymuş yağlar içeren besinler (tereyağı, margarin),
• İşlenmiş ve paketlenmiş gıdalar,
• Şekerli içecekler (gazlı içecekler vb.),
• Yüksek şeker içeren granola, yulaf ezmesi ve kahvaltılık gevrekler,
• Rafine un ve şeker içeren gıdalar (beyaz ekmek, beyaz pirinç, makarna),
• Obezite, insülin direnci ve inflamasyonun azaltılmasında önerilen gıdalar ise şunlardır:
• Düşük glisemik indekse sahip meyveler (yaban mersini, çilek, portakal vb.),
• Nişastalı olmayan sebzeler (brokoli, karnabahar, ıspanak vb.),
• Az miktarda az yağlı süt ve süt ürünleri,
• Omega-3 yağ asitleri açısından zengin balıklar,
• Sınırlı miktarda kırmızı et ve kümes hayvanları (tavuk, hindi),
• Kabak, ayçekirdeği, badem, ceviz gibi kuru yemişler,
• Tam tahıllı ürünler ve baklagiller.

Bu diyet değişikliklerine ek olarak, fiziksel aktivite de önerilmektedir (8, 9).

Polikistik Over Sendromu ve Gebelik

Polikistik over sendromu (PCOS) ile hamilelik mümkündür. Ancak, PCOS, gebelik sürecinde veya sonrasında bazı komplikasyonlara yol açabilmektedir. Genellikle PCOS’lu kadınlar tedavi olmadan hamile kalabilirken, bazı durumlarda gebelik zorlaşabilir. PCOS’un neden olduğu gebelik komplikasyonları arasında şunlar bulunabilir:

• Düşük,
• Gestasyonel diyabet (gebelik diyabeti),
• Preeklampsi (gebelik zehirlenmesi),
• Erken doğum,
• Sezaryen doğum,
• Hamilelikten kaynaklanan yüksek tansiyon.

PCOS, hem anne hem de bebek sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir; ancak bu durum her zaman tehlike oluşturmaz. PCOS’un erken tanı ve tedavisi, hamilelik sürecini kolaylaştırabilir (10).

PCOS belirtileri ve semptomları yaşıyorsanız, erken teşhis ve tedavi için bir sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.