Işın Tedavisi: Tanımı, Uygulama Süreci ve Olası Yan Etkileri

Radyoterapi, yani ışın tedavisi, kanserli hastalar için sıklıkla tercih edilen bir tedavi yöntemidir; bu yöntem, kanser hücrelerini yok etmek için yüksek enerji ışınları kullanır.

Radyoterapi, kanser tedavisinde en çok tercih edilen ve etkili sonuçlar veren yöntemlerden biridir. Genellikle X ışınları kullanılır; ancak protonlar ve diğer enerji türleri de uygulanabilir. Yüksek dozda radyasyon, kanser hücrelerinin ölmesine veya DNA’larının hasar görmesiyle büyüme hızlarının azalmasına yol açar. Radyasyon tedavisi sağlıklı hücrelere de zarar verebilir, dolayısıyla hedef, kanser hücreleriyle mücadele ederken sağlıklı hücrelere mümkün olduğunca az zarar vermektir. Normal hücreler, radyoterapi sonrası oluşan hasarların çoğunu onarabilme kapasitesine sahiptir. Radyoterapi, dış ışın ve iç ışın olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Uygulanacak radyasyon tedavi türü, kanserin boyutu, türü, vücuttaki yeri ve genel sağlık durumuna göre belirlenir. Radyoterapi, çoğu yan etkiyi beraberinde getirebilir; bu yazıda ışın tedavisinin ne olduğu, nasıl uygulandığı ve yan etkileri hakkında bilgilere ulaşabilirsiniz.

Işın Tedavisi Nedir?

Modern tıpta kanserle mücadele için geliştirilen çeşitli tedavi yöntemleri mevcuttur. Radyoterapi, kanser tedavisinde en yaygın ve etkili yöntemlerden biridir. Bu tedavi, X ışınlarının yüksek dozda kanserli dokulara uygulanmasıyla gerçekleştirilir. X ışınları, DNA yapısını değiştirebildiği için doku katmanlarını geçerek derin dokulardaki kanser hücrelerine ulaşır ve bu hücrelerin yok olmasını sağlar. Hasar gören hücreler, vücut tarafından yok edilerek atılır. Işın tedavisinin etkisi hemen görülmez; DNA’nın zarar görmesi günler veya haftalar sürebilir. Tedavi sonrası da kanser hücreleri haftalarca ölmeye devam edebilir. Genellikle baş, boyun, tiroid, meme, prostat ve göz kanserleri için tercih edilir. Işın tedavisi, kemoterapi ve immünoterapilerle birlikte uygulanabilir veya bu tedavilerden önce, sırasında veya sonrasında yapılabilir. Uygulama zamanı ise tedavi edilen kanserin türüne ve tedavinin amacına göre değişir. Işın tedavisi cerrahiden önce, sırasında veya sonrasında uygulanabilir. Bu kombinasyonların bazıları şunlardır:

• Ameliyattan önce kanserin boyutunu küçültmek için uygulanabilir, böylece kanser dokusunun çıkarılması daha kolay olur.
• Ameliyat sırasında, cilde temas etmeden doğrudan kanserli dokuya uygulanabilir. Bu yönteme intraoperatif radyasyon denir ve sağlıklı dokuların korunmasına yardımcı olur.
• Ameliyattan sonra kalan kanser hücrelerini yok etmek için kullanılabilir.

Işın tedavisi, iyi huylu tümörlerin tedavisinde de etkili olabilir.

Işın Tedavisi Nasıl Yapılır?

Işın tedavisi, kullanılan yöntem ve ekipmanlarla çeşitlilik gösterir. Aşağıda bazı yöntemler yer almaktadır:

Dış radyasyon: Dış radyasyon tedavisinde, radyasyon cihazı vücudun etrafında hareket eder ve kanserli bölgeye radyasyon gönderir. Kullanılan cihazlar arasında orta voltajlı X ışını makineleri, Kobalt 60 makineleri, lineer hızlandırıcılar, proton ışını makineleri ve nötron ışını makineleri yer alır. Uygulanacak cihaz, kanser türüne göre hekim tarafından seçilir. Dış radyasyon, ağrıya yol açmaz; bu nedenle tedavi sırasında herhangi bir şey hissetmeyebilirsiniz. Genellikle haftada beş gün seanslar halinde uygulanır ve tedavi süresi 10-30 dakika sürer.

Dahili radyasyon (Brakiterapi): Bu yöntemde, kanserin bulunduğu bölgeye radyasyon iletmek için küçük kateterler veya aplikatörler yerleştirilir. Her tedavi için bu aletler yeniden monte edilir ve tedavi sonunda çıkarılır. Anestezi altında gerçekleştirileceği için dış radyasyona göre daha uzun sürer, ancak genelde hastaneye yatış gerekmez. Avantajı, brakiterapi aracılığıyla doğrudan kanserli dokuya yüksek dozda radyasyon verilirken, normal dokulara maruziyetin azalmasıdır. Bu yöntem daha çok prostat ve bazı jinekolojik kanser türlerinde uygulanır.

Işın Tedavisinin Yan Etkileri Nelerdir?

Işın tedavisi etkili bir yöntem olmakla birlikte çeşitli yan etkilere yol açabilir. Ancak çoğu yan etki tedavi edilebilir veya önlenebilir. Tedavi sonrasında birçok yan etki kendiliğinden geçebilir. Yan etkiler kişiden kişiye değişebilir ve tedavi edilen bölge ile uygulanan radyoterapi türüne bağlıdır. Işın tedavisinde meydana gelebilecek bazı yan etkiler şunlardır:

• Işın tedavisi ciltte ağrıya, rengin normal cilt tonundan daha açık veya koyu olmasına, kuruluğa ve kaşıntıya neden olabilir. Bu belirtiler genellikle tedaviden 1-2 hafta sonra baş gösterir.
• Birçok hastada yorgunluk görülmektedir; günlük aktivitelerde daha çabuk yorulabilirler. Bu yan etki tedavi süresince devam edebilir.
• Işın tedavisinin yaygın yan etkilerinden biri saç dökülmesidir; fakat bu, yalnızca tedavi edilen alanda meydana gelir. Saç kaybı, tedavi başladıktan 2-3 hafta sonrasında ortaya çıkar ve tedavi tamamlandığında saç tekrar uzar, ancak bazı hastalarda kalıcı kayıplar görülebilir.
• Ayrıca, ağızda yara, iştah kaybı, kilo verme ve yutma esnasında rahatsızlık gibi sorunlara yol açabilir.
• İshal, genellikle karın ve pelvik bölgeye uygulanan radyasyon tedavisinin bir yan etkisi olarak görülebilir. Tedavi başladıktan birkaç gün sonra ortaya çıkar ve tedavi süresince sürebilir.
• Tedavi edilen bölgedeki eklem ve kaslarda sertleşme ve rahatsızlık hissedilebilir.
• Alt karın veya pelvik bölgeye yapılan tedavi, cinsel sağlık ve doğurganlık üzerinde etkili olabilir; kadınlarda libido kaybı, vajinal kuruluk ve kısırlık; erkeklerde ise libido kaybı ve erektil disfonksiyon görülebilir. Kısırlık riski varsa, tedaviden önce yumurta veya sperm dondurmak faydalı olabilir.
• Işın tedavisi süreci stresli ve kaygı verici olabilir; bu durum, kaygı ve depresyon riskini artırabilir; ancak bu hislerin normal olduğunu unutmayın.

Işın tedavisinin olumlu etkilerinin risklerinden ağır bastığını unutmamalısınız. Tedavi ile ilgili endişeleriniz ve sorularınız varsa doktorunuzla konuşarak tedavinize başlayabilirsiniz.