Kanserde Gen Tedavisi Nedir? | Anadolu Sağlık Merkezi

Kanserde gen tedavisi, kanser hücrelerinin büyümesini, çoğalmasını veya yayılmasını engellemek amacıyla genetik materyalin doğrudan hücrelere aktarımı veya mevcut genetik yapıların modifikasyonu üzerine kurulu modern bir tedavi yöntemidir. Geleneksel tedavi yaklaşımları (kemoterapi, radyoterapi) sırasında sağlıklı hücreler zarar görebilirken, gen tedavisi hedefe yönelik oluşuyla ön plana çıkmaktadır. Amaç, tümör hücrelerindeki hatalı genleri onarmak, bağışıklık sistemini güçlendirmek veya hücrelerin kendi kendine yok olmasını sağlamak için gerekli genetik bilgiyi hücrelere ulaştırmaktır.

Kanserde Gen Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Gen tedavisinin temel prensibi, hücrelere yeni genetik materyalin ulaştırılmasıdır. Bunun için en yaygın olarak vektörler adı verilen taşınım sistemleri kullanılmaktadır. Genellikle zararsız hale getirilmiş virüsler (örneğin adenovirüs, retrovirüs, lentivirüs) genetik materyali doğrudan hücre içine taşımak amacıyla tercih edilir. Ayrıca lipid nanopartikülleri veya CRISPR-Cas9 gibi gen düzenleme teknolojileri de süreçte yer alabilir.

Tedavi süreci şu adımlarla yürütülmektedir:

• Hedef genetik hata veya düzeltilmesi gereken mekanizma belirlenir.
• Bu hatayı giderecek veya bağışıklığı artıracak genetik materyal tasarlanır.
• Genetik materyal, virüs tabanlı veya non-viral taşıyıcılarla hastanın hücrelerine ulaştırılır.
• Hücrelere ulaşan genetik bilgi, kanser hücrelerinin işleyişini değiştirerek ya onları yok eder ya da bağışıklık sistemi tarafından tanınmalarını kolaylaştırır.

Bazı yaklaşımlarda hastanın bağışıklık hücreleri laboratuvar ortamında genetik olarak modifiye edilir (örneğin CAR-T hücre tedavisi) ve daha sonra vücuda geri verilir. Bu yöntem, özellikle hematolojik kanserlerde (lösemi, lenfoma) çığır açıcı sonuçlar sunmaktadır.

Kanser Tedavisinde Kullanılan Gen Tedavileri Nelerdir?

Gen tedavisi, kanser tedavisinde hem doğrudan tümör hücrelerini hedef alarak hem de bağışıklık sistemini güçlendirerek tümörle savaşmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu yöntemler farklı mekanizmalar aracılığıyla etki eder. Bazıları hasarlı genleri onarmaya odaklanırken, bazıları bağışıklık hücrelerini genetik olarak değiştirerek kanser hücrelerini daha iyi tanıyıp yok etmelerini sağlamaktadır. Ayrıca kanser hücrelerini tedaviye daha duyarlı ya da doğrudan öldüren genetik materyaller de kullanılabilmektedir.

Başlıca gen tedavisi yöntemleri şunlardır:

• Onkolitik virüs tedavileri: Kanser hücrelerini enfekte edip içten yok eden, aynı zamanda bağışıklık sistemini uyarıcı özel tasarlanmış virüsler.
• Gen ekleme ve onarım tedavileri: Hatalı genlerin yerine sağlıklı kopyaların eklenmesi veya genetik hasarın onarılması.
• Gen susturma (RNAi) yöntemleri: Kanser hücrelerinin büyümesini sağlayan genlerin bastırılması.
• İmmünoterapiler (CAR-T hücre tedavisi): Hastanın bağışıklık hücrelerinin laboratuvar ortamında genetik olarak değiştirildiği ve tümör hücrelerini tanıyıp yok etme yetisi kazandırıldığı yöntemler.
• Genetik duyarlılık tedavileri: Kanser hücrelerinin radyoterapi veya kemoterapiye daha duyarlı hale gelmesi için genetik modifikasyonların yapılması.
• Apoptoz indükleyen tedaviler: Kanser hücrelerinin kendi kendini imha etmesini sağlayabilen genlerin eklenmesi.

Hangi Kanserlerde Gen Tedavisi Çalışmaları Mevcut?

Gen tedavisi henüz tüm kanserler için standart bir tedavi yöntemi olmasa da, klinik araştırmalar birçok farklı kanser türünde umut verici sonuçlar göstermektedir. Özellikle hematolojik (kan kaynaklı) kanserlerde başarı oranı daha fazladır. Katı tümörlerde ise (ör. akciğer, pankreas, beyin tümörleri) tedavi süreci daha karmaşık olmakla birlikte önemli ilerlemeler kaydedilmektedir.

Gen tedavisinin uygulandığı veya araştırma aşamasında olan başlıca kanser türleri şunlardır:

• Lösemi ve lenfoma: CAR-T hücre tedavileri FDA ve EMA onayı almıştır ve özellikle dirençli vakalarda yüksek başarı sunmaktadır.
• Multiple myelom: Yeni nesil gen tedavileri ve CAR-T hücre uygulamalarıyla umut verici sonuçlar elde edilmektedir.
• Akciğer kanseri: Onkolitik virüs tedavileri ve gen susturma teknikleri üzerinde çalışmalar sürdürülmektedir.
• Beyin tümörleri (glioblastoma): Genetik duyarlılığı artırıcı tedaviler ve onkolitik virüsler klinik deneylerde değerlendirilmektedir.
• Pankreas kanseri: Gen tedavisi ile bağışıklık sistemini güçlendirmeye yönelik çalışmalar devam etmektedir.
• Meme ve yumurtalık kanseri: Özellikle BRCA gen mutasyonları ile bağlantılı vakalarda gen onarım tedavileri araştırılmaktadır.
• Prostat kanseri: Genetik duyarlılık tedavileri ve immünoterapiler üzerine çalışmalar sürdürülmektedir.

Günümüzde gen tedavisi, özellikle kan kanserlerinde klinik uygulama alanı bulmakta; katı tümörlerde ise araştırmalar yoğun biçimde devam etmektedir. Yakın gelecekte gen tedavisinin kanser tedavisinde standart protokollerin ayrılmaz bir parçası olması beklenmektedir.