Prolaktin Nedir ve Yüksekliği Neden Oluşur?

Prolaktin, beynin ön kısmında bulunan hipofiz bezinde üretilen ve salınan bir hormondur. Kadınlarda üreme ve emzirme süreçlerinin düzenlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Normalden yüksek prolaktin seviyeleri, düzensiz adet döngüleri, kısırlık ve erektil disfonksiyon gibi belirtilere yol açabilir.

Prolaktin Nedir?

Prolaktin, beynin alt kısmında yer alan hipofiz bezinde üretilen bir hormondur. Bu hormon, kadınların göğüslerinin büyümesine ve gelişmesine yardımcı olur. Bebek doğduktan sonra süt üretimini başlatan bu hormon, hem erkeklerde hem de kadınlarda kanında normal bir şekilde bulunur. Prolaktin seviyeleri, dopamin gibi prolaktin inhibe edici faktörler (PIF’ler) tarafından düzenlenir. Hamilelik döneminde prolaktin seviyeleri artar.

Hamilelik sırasında östrojen ve progesteron hormonları meme dokusunun gelişimini ve süt üretimini teşvik eder.

Prolaktin, süt üreten meme bezinin bir parçası olan meme alveolleri olarak adlandırılan özel bir meme dokusunun büyümesini destekler. Bu hormon ayrıca meme alveolar hücrelerini süt bileşenleri üretmeye yönlendirir. Bunlar arasında:

• Laktoz (sütün karbonhidrat bileşeni)
• Kazein (sütün protein bileşeni)
• Lipitler (enerji sağlayan bileşenler, esansiyel yağ asitleri ve kolesterol)

Bebeğiniz doğduktan sonra progesteron seviyeleri düşer ve bu, meme alveolar hücrelerindeki prolaktin reseptörlerinin sayısını artırır. Bu durum, meme ucundan süt çıkışını sağlayan bir mekanizmadır ve buna laktasyon denir.

Doğum sonrası prolaktin seviyeleri sürekli yüksek olmayacaktır. Prolaktin seviyeleri, yalnızca bebeğinizin emme dönemlerinde meme ucunun uyarılması ile artar. Bebek emmeye devam ettikçe prolaktin seviyeleri yüksektir. Emzirmediğiniz dönemlerde prolaktin seviyeleri azalır ve süt üretimi düşer. Eğer bir kişi bebeğini emzirmiyorsa, prolaktin seviyeleri bir ila iki hafta içinde hamile olmayan seviyelere geri dönebilir.

Prolaktin Kaç Olmalı?

Normal prolaktin seviyeleri, laboratuvarlar arasında küçük farklılıklar gösterebilir. Bu yüzden, laboratuvar raporundaki normal değer aralığını kontrol etmek veya sonuçların anlamı hakkında sorularınız varsa doktorunuza danışmak önemlidir. Prolaktin için kabul edilen normal değerler genellikle şunlardır:

• Erkekler: 20 ng/mL’den (mililitre başına nanogram) az.
• Kadınlar ve gebe olmayan veya emzirmeyen kişiler: 25 ng/mL’den az.
• Hamile veya emziren kişiler: 80 ila 400 ng/mL.

Prolaktin Yüksekliği Ne Anlama Gelir?

Hamilelik ve emzirme dışında yüksek prolaktin seviyeleri, endokrin bozuklukları veya diğer sağlık sorunlarına işaret edebilir. Yüksek prolaktin seviyelerinin belirtileri arasında göğüs büyümesi, düzensiz adet döngüleri, sinirlilik ve düşük cinsel isteği sayılabilir. Hiperprolaktinemi olarak bilinen prolaktin yüksekliği, kanda prolaktin seviyelerinin yükseldiğini gösterir. Kadınlarda düzensiz adet görme, amenore (adet görmeme), galaktore (istenmeyen süt üretimi), kısırlık ve cinsel istek azalması gibi sorunlara yol açabilir. Erkeklerde hiperprolaktinemi erektil disfonksiyon, cinsel istek kaybı ve jinekomasti (büyümüş meme) gibi belirtiler gösterebilir.

Prolaktin Yüksekliği Neden Olur?

Hipofiz bezinin prolaktin salınımı iki hormon tarafından kontrol edilir:

• Dopamin: Böbrek üstü bezleri tarafından üretilir ve prolaktin üretimini azaltır.
• Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH): Hipotalamus kaynaklıdır ve prolaktin üretimini artırır.

Prolaktin seviyeleri anormal şekilde yüksek olduğunda, bu durum genellikle dopamin üretiminin azalması, TRH üretiminin artması veya her iki faktörden kaynaklanabilir. Hiperprolaktinemi çoğunlukla, prolaktinoma adı verilen bir hipofiz tümöründen kaynaklanır. Bu iyi huylu tümör, genellikle belirgin bir sebep olmadan ortaya çıkar. Bunun yanı sıra, kalıtımsal faktörler de bulunabilir. Prolaktin yüksekliğine yol açabilecek bazı faktörler şunlardır:

• İyi huylu beyin tümörleri: Hipofiz adenomları, kraniofarenjiom ve menenjiom gibi kanserli olmayan tümörler.
• Travma: Hipofiz bezi, böbrek üstü bezleri veya hipotalamus üzerinde yapılan operasyon veya ışınlama sonucu oluşan yaralanmalar.
• Hipotiroidizm: Tiroid bezinin yeterli hormon üretmemesi durumu ve TRH’de artışa neden olur.
• Cushing sendromu: Anormal yüksek kortizol seviyelerine yol açan bir durum.
• Sistemik hastalıklar: Kronik böbrek hastalığı ve karaciğer hastalığı gibi hormonal sistemi etkileyen hastalıklar.
• İlaçlar: Prolaktin salınımını artıran bazı ilaçlar arasında antidepresanlar, antipsikotikler, opioidler, östrojen ve hipertansiyon ilaçları bulunur.
• Akromegali: Hipofiz bezinin aşırı büyüme hormonu üretmesi ile ortaya çıkan bir bozukluktur.
• Lenfositik hipofizit: Hipofiz bezinin iltihaplanmasına neden olan bir otoimmün hastalık.
• Rathke kisti: Hipofiz bezinin bölgeleri arasında oluşan sıvı dolu bir büyümedir.
• Kanser: Dysgerminoma (bir tür yumurtalık kanseri) veya beyin metastazları (beyine yayılmış kanserler) gibi durumları içerir.

Prolaktin Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Kadınlar hiperprolaktinemiden erkeklerden daha sık etkilenir. Araştırmalar, üreme problemi olan her beş kadından üçünün yüksek prolaktin seviyelerine sahip olduğunu göstermektedir. Kadınlarda prolaktin yüksekliği belirtileri şunlardır:

• Adet düzensizliği
• Libidonun (cinsel dürtü) kaybı
• Galaktore (hamile veya emzirmediğiniz halde anne sütü üretimi)
• Kısırlık (yumurtlama eksikliğinden dolayı)
• Sıcak basmaları
• Vajinal kuruluk
• Kilo alımı
• Göğüs hassasiyeti
• Akne
• Hirsutizm (aşırı vücut ve yüz kıllanması)

Erkeklerde prolaktin yüksekliği şunlarla kendini gösterir:

• Libido kaybı
• Erektil disfonksiyon
• Kısırlık (azalmış sperm üretimi nedeniyle)
• Jinekomasti (anormal meme büyümesi)
• Galaktore (nadir ama mümkün)

Prolaktin Yüksekliğinde Neler Tüketilmemelidir?

Prolaktin yüksekliği, hipofiz bezi tümörlerinden hormon dengesizliklerine kadar birçok nedene bağlı olabilir. Bu durumu yönetmek için beslenme alışkanlıklarına dikkat etmek önemlidir. Prolaktin seviyelerini olumsuz etkileyen bazı yiyecek ve maddelerden kaçınmak, hormon dengesinin sağlanmasına yardımcı olabilir.

• Kafein tüketimi prolaktin seviyelerini artırabilir; bu nedenle prolaktin yüksekliği olan bireylerin kafein alımını sınırlamaları veya tamamen ortadan kaldırmaları önerilir. Özellikle yüksek günlük kafein tüketimi olan kişiler, bu alışkanlıklarını gözden geçirmelidir.
• Soya, bitkisel östrojenler yani fitoöstrojenler içerir ve bu da prolaktin seviyelerini artırabilir.
• Yüksek yağ içeren gıdalar, genel hormonal dengesizliklere yol açabilir. Doymuş ve trans yağlar, hormonların üretimini ve salınımını etkileyebilir.
• Yüksek şekerli gıdalar ve rafine karbonhidratlar, kan şekeri seviyelerinde ani dalgalanmalara neden olabilir ve bu durum hormon dengesizliklerine sebep olabilir.

Prolaktin Yüksekliği Tedavisi

Belirtileri aşırı belirgin olmayan yüksek prolaktin düzeyleri tedavi gerektirmeyebilir. Hiperprolaktinemi tedavisinin amacı, normal prolaktin seviyelerini yeniden sağlamak ve belirtileri hafifletmektir. Bu genellikle altta yatan nedenlerin tedavisini gerektirir. İlaç kaynaklı hiperprolaktinemi, dozun azaltılması veya alternatif bir ilacın verilmesi ile tedavi edilir. Hipotiroidizme bağlı prolaktin yüksekliği ise sentetik tiroid hormonu ile tedavi edilir. Prolaktin yüksekliğine neden olan durum belirlendiğinde, tedavi buna göre planlanır.

Prolaktin Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?

Düşük prolaktin düzeyi, kanda prolaktin seviyelerinin normal referans aralıklarının altında olduğu anlamına gelir ve buna hiperprolaktinemi denir. Ancak, bu durum nadirdir. Bir çalışma, üreme çağındaki kadınlarda 5 ng/mL’den düşük prolaktin düzeyinin metabolik sendrom riskini artırabileceğini göstermektedir. Metabolik sendrom, yüksek tansiyon ve trigliseritler dahil, kalp hastalığı, felç ve diyabet riskini artıran bir dizi tıbbi rahatsızlık grubudur.

Prolaktin Düşüklüğü Tedavisi

Eğer prolaktin seviyeniz normal aralığın altındaysa, bu durum hipofiz bezinizin normalde ürettiği hormonlardan bir veya birkaçını yeterince üretmediğini gösterir. Prolaktin düşüklüğü genellikle tıbbi tedavi gerektirmez.

Prolaktin Testi Hangi Hastalıkların Tanısı için Yapılır?

Prolaktin (PRL) kan testi, kanınızdaki prolaktin hormonunun seviyesini ölçer. Bu hormon, beynin altında yer alan hipofiz bezinde üretilmektedir. Prolaktin testi aşağıdaki hastalıkların tanısında kullanılmaktadır:

Hipofiz Bezi Tümörleri (Prolaktinoma)

Prolaktin testinin en yaygın kullanımı, hipofiz bezinde oluşabilecek tümörlerin, özellikle prolaktinoma adı verilen prolaktin salgılayan tümörlerin teşhisidir. Prolaktinoma, hipofiz bezinin iyi huylu bir tümörüdür ve kadınlarda adet düzensizliklerine, erkeklerde ise cinsel işlev bozukluklarına yol açabilir. Yüksek prolaktin seviyeleri, bu tümörlerin varlığını gösterir ve prolaktin testi, bu durumda erken tanı için kritik öneme sahiptir.

Hormon Dengesizlikleri

Ayrıca hormon dengesizliklerinin tanısında da kullanılır. Kadınlarda yüksek prolaktin seviyeleri, adet döngüsünün bozulmasına ve hatta kısırlığa yol açabilir. Erkeklerde ise bu durum testosteron üretiminin azalması ve cinsel işlev bozukluklarına neden olabilir. Prolaktin testleri, bu tür hormonal dengesizliklerin teşhisinde önemli bir rol oynamaktadır.

Hipotiroidizm

Test, hipotiroidizm gibi tiroid bezinin yetersiz çalıştığı durumların tanısında da yardımcı olabilir. Hipotiroidizm, tiroid hormonlarının düşük üretimi ile karakterizable bir durumdur ve bu, prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Prolaktin testi, hipotiroidizm tanısında tiroid hormon testleri ile birlikte kullanıldığında daha kapsamlı bir değerlendirme sunar.

Polikistik Over Sendromu (PCOS)

Polikistik Over Sendromu (PCOS), kadınlarda sıklıkla görülen hormonal bir bozukluktur. Bu durum, yumurtalıkların düzgün çalışmaması ile hormon dengesizlikleri ile karakterizedir. PCOS’lu kadınlarda prolaktin seviyeleri genellikle normalden yüksek olabilir ve bu durum, adet düzensizliklerine, kısırlığa ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir. Prolaktin testi, PCOS’un teşhisinde diğer hormon testleriyle birlikte kullanılır.

Akromegali

Akromegali, büyüme hormonunun aşırı üretimi ile karakterize edilen nadir bir hastalığın tanısında da kullanılabilmektedir. Akromegali, vücut dokularının anormal büyümesine yol açar ve bu genellikle hipofiz bezindeki bir tümörden kaynaklanır. Yüksek prolaktin seviyeleri, böyle bir tümörün varlığını gösterebilir ve bu durumda prolaktin testi, akromegalinin erken teşhisinde önemli bir araçtır.