Otizm Nedir? Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?

Otizm, çocukluk döneminde belirginleşen ve sosyal iletişim becerileri, dil gelişimi ve davranışlarda farklılıklar ile kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Göz teması kurmaktan kaçınma, sınırlı ilgi alanları ve tekrarlayıcı davranışlar gibi çeşitli belirtilerle kendini gösteren bu durum, bireylerin sosyal etkileşimlerinde ve günlük yaşam aktivitelerinde zorluklar yaşamasına yol açabilir. Otizmin tam olarak nedenleri bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel etkenlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Teşhis ve tedavi yaklaşımları, bireylerin yaşam kalitesini artırmaya yönelik önemli adımlar içermektedir. Bu bağlamda erken müdahalenin önemi büyüktür.

Otizm Nedir?

Otizm, sosyal iletişim, iletişim ve davranışlarda farklılıklarla kendini gösteren bir nörogelişimsel bozukluktur. Genelde çocukluk döneminde teşhis konan bu durum, bireylerin sosyal ilişkiler kurmada zorluklar yaşamasına ve duygusal yanıtlar vermekte güçlük çekmesine yol açar. Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak adlandırılan geniş bir yelpazede ele alınır. Bu spektrum, hafif belirtiler gösteren bireylerden yoğun destek gerektiren bireylere kadar uzanır.

Otizmli bireylerde dil gelişimi farklılık gösterebilir. Bazı bireyler hiç konuşmazken, bazıları kısıtlı dil becerileriyle iletişim kurabilir ya da tekrarlayıcı konuşmalar yapabilir. Sosyal sinyalleri anlamada zorluk, göz teması kurmaktan kaçınma ve duygusal ifadelere sınırlı tepki verme gibi özellikler, otizmin sosyal alandaki temel belirtilerindendir. Ayrıca, sıkı bir düzene bağlılık, el çırpma, sallanma gibi tekrarlayıcı hareketler ve belirli nesne veya konulara aşırı ilgi gibi davranışsal farklılıklar gözlemlenebilir.

Bu nörogelişimsel bozukluğun kesin nedenleri tam anlamıyla bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve çevresel etkenlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Genetik faktörlerin yanı sıra, doğum öncesi ve sonrası bazı çevresel etkenlerin otizm riskini artırdığına dair bulgular mevcuttur. Otizm tanısı, kapsamlı bir değerlendirme ile konulmaktadır ve gelişimsel testler, gözlemler ile uzman görüşleri tanının güvenilirliğini artırır.

Otizm Neden Olur?

Kesin nedenleri tam olarak belirlenememiştir. Ancak, mevcut bilimsel araştırmalar otizmin gelişiminde genetik ve çevresel faktörlerin etkili olduğunu göstermektedir. Otizm Spektrum Bozukluğu’nun (OSB) biyolojik temellerini anlamaya yönelik çalışmalar, beynin yapısı ve işleyişinde farklılıkların bulunduğunu ortaya koymaktadır. Bu farklılıkların nedenleri, genetik yatkınlık ve erken dönem çevresel etkenlerin birleşimi sonucu meydana gelebilmektedir.

Genetik Faktörler

Otizmin en önemli risk faktörlerinden biri genetik yatkınlıktır. Yapılan genetik araştırmalar, otizmle ilişkili belirli gen mutasyonlarının bozukluğun gelişimine katkı sağladığını göstermektedir. Otizmli bireylerin ailelerinde OSB veya diğer gelişimsel bozuklukların daha fazla görülmesi, genetik aktarımın önemini vurgulamaktadır. İkiz çalışmalarında, aynı genetik yapıya sahip tek yumurta ikizlerinden birinde otizm varsa diğerinde de otizm görülme olasılığı oldukça yüksektir. Bu, otizmin oluşumunda genetik etkenlerin belirleyici olabileceğini düşündürmektedir.

Çevresel Faktörler

Özellikle gebelik ve doğum sonrası dönemlerde bazı çevresel etkenlerin, otizme yatkınlık sağlayan genlerle etkileşime girerek bozukluğun ortaya çıkmasına yol açabileceği öne sürülmektedir. Gebelik sırasında annenin viral enfeksiyonlar geçirmesi, belirli toksinlere veya kimyasallara maruz kalması gibi durumlar otizm riskini artırabilir. Ayrıca, ileri anne yaşı, prematüre doğum veya düşük doğum ağırlığı gibi durumlar da otizm ile ilişkili risk faktörleri arasında bulunmaktadır.

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Bazı çocuklar, göz temasının azalması, isimlerine tepki vermeme ya da bakıcılara karşı ilgisizlik gibi erken bebeklik döneminde otizm spektrum bozukluğu belirtileri gösterir. Diğer çocuklar, hayatlarının ilk birkaç ayı veya yılında normal bir gelişim sergileyebilir; ancak daha sonra aniden içine kapanma veya saldırganlık sergileyebilirler. Belirtiler genellikle 2 yaşına kadar belirgin hale gelir.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar öğrenme konusunda zorluk yaşayabilir. Bazıları normalden düşük zekaya sahipken bazıları normal ya da yüksek zeka seviyesinde olabilir. Hızlı öğrenirler, fakat günlük yaşamda bilgilerini iletme, uygulama ve sosyal durumlara uyum sağlama konusunda sorun yaşayabilirler. Her çocukta semptomların benzersiz bir kombinasyonu olduğundan, şiddeti belirlemek bazen zor olabilir. Genellikle bozukluğun seviyesi ve işlevselliği nasıl etkilediğine bağlı olarak değerlendirilir. Otizm belirtileri şunlardır:

Sosyal iletişim ve etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan bir birey, sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinde aşağıdaki belirtiler dahil olmak üzere zorluklar yaşayabilir:

• Adına yanıt vermez.
• Kucaklaşmaya ve fiziksel temasa direnç gösterir.
• Yalnız oynamayı veya kendi dünyasına çekilmeyi tercih eder gibi görünür.
• Göz teması zayıftır ve yüz ifadesi belirgin değildir.
• Bir sohbet başlatamaz veya devam ettiremez.
• Alışılmadık bir ton veya ritimle konuşabilir. Şarkı söyler gibi bir ses veya robot gibi bir ton kullanabilir.
• Kelimeleri veya ifadeleri kelime kelime tekrarlar; ancak bunları nasıl kullanacağını anlayamaz.
• Basit soruları veya talimatları anlamıyormuş gibi görünebilir.
• Duygularını veya hislerini ifade etmez ve başkalarının hislerinden habersiz gibi görünür.
• Pasif, saldırgan ya da yıkıcı davranışlarla sosyal etkileşime uygunsuz bir şekilde yaklaşabilir.
• Başkalarının yüz ifadelerini, vücut duruşlarını veya ses tonunu anlama konusunda zorluk çekebilir.

Davranış kalıpları

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkinde, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri de dahil olmak üzere sınırlı ve tekrarlayıcı davranış, ilgi veya etkinlik kalıpları görülebilir:

• Sallanma, dönme veya el çırpma gibi tekrarlayıcı hareketler yapar.
• Isırma ya da başını vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetlerde bulunabilir.
• Belirli rutinler veya ritüeller geliştirir ve en ufak bir değişiklikte rahatsızlık hisseder.
• Koordinasyon sorunları yaşayabilir.
• Katı ya da abartılı vücut dili sergileyebilir.
• Oyuncak bir arabanın dönen tekerlekleri gibi belirli nesnelere aşırı ilgi duyar.
• Işığa, sese veya dokunmaya karşı olağan dışı hassastır; ancak ağrıya ya da sıcaklığa karşı duyarsız olabilir.
• Taklit veya rol yapma oyunlarına katılmaz.
• Belirli bir nesne veya aktiviteye sıradışı yoğunlukta odaklanır.
• Belirli yiyecekleri tercih eder; yalnızca birkaç yiyecek tüketebilir ya da belli dokularda yiyecekleri reddedebilir.

Olgunlaştıkça, otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar diğerleriyle daha fazla etkileşimde bulunabilir. Bazıları, genellikle en az sorun yaşayanlar, sonunda normal ya da neredeyse normal hayatlar sürdürebilir.

Otizm Nasıl Teşhis Edilir?

Otizm teşhisi, çok disiplinli bir yaklaşım ile çeşitli uzmanların değerlendirmeleri sonucunda konulmaktadır. Genellikle çocukluk döneminde belirtilerin belirgin hale gelmesiyle ailelerin ya da öğretmenlerin fark ettiği sosyal ve iletişimsel zorluklar, teşhis sürecini başlatır. Tanı koyma aşamasında, gelişimsel pediatri uzmanları, çocuk psikiyatristleri ve nörologlar çocuğun sosyal etkileşimlerini, dil becerilerini ve davranışlarını kapsamlı bir şekilde değerlendirir. Otizm teşhisi için standart olarak kullanılan çeşitli test ve ölçekler mevcuttur. Bu değerlendirmeler arasında Otizm Tanı Görüşmesi (ADI-R) ve Otizm Tanı Gözlem Ölçeği (ADOS) gibi araçlar, çocuğun davranışlarını yapılandırılmış bir ortamda gözlemleyerek belirtilerin yoğunluğunu ve spektrum üzerindeki yerini belirlemede yardımcı olur.

Çocuğun gelişim öyküsü ve aileden alınan detaylı bilgiler tanı sürecinde önemli rol oynamaktadır. Tanının doğruluğunu sağlamak amacıyla bireyin sosyal, iletişimsel ve davranışsal özellikleri uzun bir süre gözlemlenir. Otizm tanısı netleştikten sonra bireyin ihtiyaçlarına yönelik özel eğitimler, davranış terapileri ve destekleyici hizmetler ile yaşam kalitesi artırılabilir.

Otizm ile Birlikte Ortaya Çıkan Semptomlar Nelerdir?

Otizmli bireylerde sıkça karşılaşılan eşlik eden semptomlar arasında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), kaygı bozuklukları ve depresyon gibi ruhsal sağlık sorunları öne çıkar. Bunun yanı sıra, öğrenme güçlükleri ve zekâ geriliği gibi bilişsel zorluklar yaşanabilir; bu durum öğrenim ve günlük işlevselliği etkileyebilir. Uyku bozuklukları da oldukça yaygındır; uykuya dalma güçlüğü ve geceleri sık uyanma gibi sorunlar sık sık görülmektedir. Sindirim problemleri, özellikle kronik kabızlık, mide ağrısı ve hassas bağırsak sendromu gibi rahatsızlıklar da otizmle birlikte gözlemlenebilir. Otizm spektrumundaki birçok bireyde duyusal hassasiyetler bulunmaktadır. Örneğin, bazıları belirli seslere, ışıklara veya dokunsal uyaranlara aşırı tepki gösterirken, diğerleri bu uyaranlara karşı duyarsız olabilir.

Aileler Otizmli Çocuklarına Nasıl Yaklaşmalıdır?

Ailelerin otizmli çocuklarına destek verirken empati, sabır ve anlayışla yaklaşmaları büyük önem taşır. Otizmli çocukların özel ihtiyaçlarına ve bireysel farklılıklarına saygı gösteren bir tutum, onların güven duygusunu geliştirmelerine yardımcı olur. Ailelerin çocuklarının dünyasını kavramaya çalışmaları ve iletişim becerilerini desteklemek amacıyla basit, açık ve tutarlı bir dil kullanmaları, sosyal ve dil gelişimlerini olumlu yönde etkileyebilir.

Rutine bağlı kalmak, otizmli çocukların kendilerini güvende hissetmelerine yardımcı olur. Bu nedenle, günlük programlarda değişiklik yapılırken çocuğun önceden hazırlanması önemlidir. Ayrıca, çocuğun ilgi alanlarına yönelik aktivitelerle onları motive etmek ve başarılarını ödüllendirmek, özgüvenlerini destekleyen etkili bir yaklaşım olabilir. Aileler, çocuklarının bireysel güçlü yanlarını keşfetmelerine olanak tanıyarak ve eğitim süreçlerinde profesyonel destek alarak çocuklarının ihtiyaçlarına en uygun olan programları belirleyebilir. Ayrıca, aile içindeki sosyal ilişkileri güçlendirmek ve çocuğun gelişimsel ihtiyaçlarını anlamak için destek gruplarına veya aile eğitim programlarına katılım da önemlidir.