Demir Eksikliğine Neler Sebep Olur? – Nefis Yemek Tarifleri
Demir Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Demir eksikliği, vücutta yeterli miktarda demir minerali olmaması durumunda ortaya çıkan ve anemi olarak bilinen bir sağlık sorunudur. Anemi, halk arasında “kansızlık” terimiyle de anılır. Oksijen taşıyan hemoglobin proteini içerisinde demir bulunması gereklidir. Eğer demir eksikliği yaşıyorsanız, bu sorunun kökenlerini öğrenmek ister misiniz? Bu yazımızda “demir eksikliği neyin sonucudur” sorusu üzerinde duracağız.
En doğru bilgilere ulaşmak için uzman doktor desteği almayı unutmayın. İçeriğimizdeki bilgiler tedavi niteliği taşımamaktadır. Sağlıklı günler dileriz…
Demir Eksikliği Neden Olur?
Vücutta demir eksikliğinin kaynakları nelerdir? Demir eksikliği genellikle; yetersiz demir alımı, artan demir ihtiyacı, demirin yetersiz emilimi, kronik hastalıklar, kan kaybı ve parazit enfeksiyonları gibi faktörlerden dolayı meydana gelir.
Demir, vücudun birçok kritik işlevini yerine getirebilmesi için elzemdir; eksikliği ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Gelin, demir eksikliğine yol açabilecek etmenleri birlikte değerlendirelim:
- Yetersiz demir alımı
- Artan demir ihtiyacı
- Yetersiz demir emilimi
- Kronik kan kaybı
- Vejetaryen ve vegan diyetler
- Aşırı çay ve kahve tüketimi
- B12 ve folik asit eksikliği
- Parazitler ve enfeksiyonlar
- Bariatrik cerrahi (mide küçültme vb.)
- Gebelik, kürtaj, düşük
- Endometriozis (çikolata kisti) hastalığı
- Yoğun adet dönemleri
- Yetersiz ve dengesiz beslenme
- Uyku bozuklukları
Yetersiz Demir Alımı
Yetersiz beslenme yoluyla demir alınmaması, demir eksikliğinin en yaygın sebeplerindendir. Özellikle vejetaryenler ve veganlar, demir açısından zengin hayvansal ürünleri tüketmedikleri için bu riski taşıyabilirler. Bitkisel kaynaklardan elde edilen demirin, hayvansal kaynaklardan alınan demir ile kıyaslandığında daha az emilimi vardır.
Kaynak: Hunt, J. R. (2003). Bioavailability of iron, zinc, and other trace minerals from vegetarian diets. The American Journal of Clinical Nutrition, 78(3), 633S-639S.
Artan Demir İhtiyacı
Hamilelik, emzirme ve büyüme dönemleri, vücudun demir ihtiyacını artırır. Bu durumlarda vücut, artan ihtiyacı karşılamak için yeterli demiri alamazsa demir eksikliği ortaya çıkabilir.
Ayrıca ebeveynler sık olarak “çocuklarda demir eksikliği neden olur” ve “bebeklerde demir eksikliği neden olur” sorularını soruyor. Çocukların hızla büyüdüğü dönemlerde ihtiyaçları artar ve yeterli demir alımı sağlanmadığında eksiklik yaşanabilir. Bazı çocuklar da demir açısından zengin gıdaları tüketmekte zorluk çekebilirler.
Bebeklerde demir eksikliği genellikle yetersiz gıda alımından kaynaklanır. Anne sütü veya formül mama ile yeterli demir alınamazsa, bebeklerde demir eksikliği riski artar.
Kaynak: Bothwell, T. H. (2000). Iron requirements in pregnancy and strategies to meet them. The American Journal of Clinical Nutrition, 72(1), 257S-264S.
Yetersiz Demir Emilimi
Demirin emilimi, bazı sağlık problemleri nedeniyle azalabilir. Örneğin; çölyak hastalığı, inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) ve H. pylori enfeksiyonu gibi durumlar demir emilimini olumsuz etkileyebilir. Hastalıklar sebebiyle kullanılan bazı ilaçlar da demirin emilim sistemini bozabilir.
Daha fazla bilgi için “erkeklerde demir eksikliği neden olur” diye sorarsak, genellikle yetersiz demir alımı veya vücut tarafından demirin yeterince emilmemesiyle bağlantılıdır. Ayrıca, kronik kan kaybı veya çeşitli sağlık problemleri de demir eksikliğine neden olabilir.
Kaynak: Freeman, H. J. (2000). Iron deficiency anemia in celiac disease. World Journal of Gastroenterology, 6(1), 84.
Kan Kaybı
Kronik kan kaybı, demir eksikliğinin yaygın nedenlerinden biridir. Mide ve bağırsak kanamaları, adet kanamaları, travmalar ve cerrahi işlemler bu duruma sebep olabilir. Sık sık kan bağışı yapmak da demir eksikliğine yol açabilir.
Araştırmalar, demir eksikliğinin özellikle kadınlarda yaygın olduğunu göstermektedir. Peki, kadınlarda demir eksikliği neden olur? Kadınlar, yoğun adet dönemleri nedeniyle kan kaybı yaşamaları sebebiyle demir eksikliği riski altında olabilirler.
Kaynak: Goddard, A. F., James, M. W., McIntyre, A. S., & Scott, B. B. (2011). Guidelines for the management of iron deficiency anaemia. Gut, 60(10), 1309-1316.
Kronik Hastalıklar
Kronik böbrek hastalığı, kanser ve kalp yetmezliği gibi kronik hastalıklar, vücudun demiri kullanma kabiliyetini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu hastalıklardaki inflamasyon ve diğer etkenler, demirin vücutta hareketini engelleyebilir.
Kaynak: Weiss, G., & Goodnough, L. T. (2005). Anemia of chronic disease. New England Journal of Medicine, 352(10), 1011-1023.
Parazit Enfeksiyonları
Bağırsak parazitleri, özellikle kancalı kurtlar (Ancylostoma duodenale ve Necator americanus), bağırsaktan kan emerek demir kaybına neden olabilir.
Kaynak: Hotez, P. J., Brooker, S., Bethony, J. M., Bottazzi, M. E., Loukas, A., & Xiao, S. (2004). Hookworm infection. New England Journal of Medicine, 351(8), 799-807.
| Demir Eksikliği Nedeni | Açıklaması |
|---|---|
| Yetersiz Demir Alımı | Demir açısından zengin yiyeceklerin yeterince tüketilmemesi. |
| Artan Demir İhtiyacı | Hamilelik, emzirme, büyüme dönemleri gibi artan demir ihtiyacının yeterli şekilde karşılanamaması. |
| Yetersiz Emilim | Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları sebebiyle demirin yeterince emilmemesi. |
| Kronik Kan Kaybı | Aylık dönemi, mide ülseri, hemoroid, bağırsak polipleri gibi durumlar sebebiyle sürekli kan kaybı. |
| Vejetaryen/Vegan Diyetler | Bitkisel kaynaklı demirin hayvansal kaynaklı demire göre daha zayıf emilmesi nedeniyle ortaya çıkan eksiklik. |
| Fazla Çay ve Kahve Tüketimi | Çay ve kahvedeki tanenlerin demir emilimini engellemesi. |
| B12 ve Folik Asit Eksikliği | B12 vitamini ve folik asit eksikliğinin demir emilimini ve kırmızı kan hücreleri üretimini azaltması. |
| Paraziter Enfeksiyonlar | Bağırsak parazitlerinin demiri alarak eksikliğe yol açması. |
| Bariatrik Cerrahi | Mide küçültme ameliyatları gibi bariatrik cerrahilerin demir emilimini zorlaştırması. |
Demir Eksikliği Nedenleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Demir Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliğinin yaygın belirtileri şunlardır:
- Yorgunluk
- Halsizlik
- Baş dönmesi
- Soluk cilt
- Nefes darlığı
- Kalp çarpıntısı
- Kuru ve kırılgan saç
- Kuru ve bozulmuş cilt
- Yutkunma güçlüğü
- Dil ve ağızda şişlik
- Huzursuz bacak sendromu
- El ve ayaklarda soğukluk
- Üşüme ve titreme
- Öğrenme ve kavrama güçlüğü
- Fiziksel performansın düşmesi
- Sıradışı yeme isteği (toprak, buz, kahve telvesi vb.)
- Kırılgan tırnaklar
Bu belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Hafif demir eksikliği yaşayan kişilerde semptomlar daha az, yoğun demir eksikliği yaşayanlarda ise daha belirgin belirtiler gözlemlenebilir. En doyurucu bilgiyi almak için doktor muayenesi önemlidir.
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı / Demir Eksikliği ve Demir Eksikliği Anemisi Klinik Protokolü
Demir Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?
Demir eksikliği, kan testleri ile tespit edilir. Hemoglobin, hematokrit ve ferritin seviyeleri incelenerek demir eksikliği belirlenebilir.
Demir Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Demir eksikliği tedavisi; demir takviyeleri ve demir açısından zengin gıdaların tüketimiyle gerçekleştirilir. Ayrıca, demirin emilimini artırmak için C vitamini takviyesi önerilebilir.
Demir eksikliğiniz varsa, demir açısından zengin gıdaları tüketmeye özen göstermelisiniz. Demir açısından zengin ana besinler: kırmızı et (özellikle ciğer), fındık, yeşil yapraklı sebzeler, yumurta, tavuk ve balık.
Demir eksikliği tedavi edilmediği takdirde; kalp spazmı veya kalp krizi riski, nefes darlığı, yutkunma güçlüğü, çabuk üşüme, fiziksel ve zihinsel performans düşüklüğü, tırnaklarda şekil bozuklukları, saç ve ciltte kuruluk gibi sorunlara yol açabilir.
Demir Eksikliğini Hızla Giderme Yöntemleri
Demir eksikliğinin üstesinden gelmek için doğal olarak zengin demir içeren yiyecekler tercih edilmelidir:
- Kırmızı et
- Tavuk
- Balık
- Ispanak
- Mercimek
- Nohut
- Fındık
- Meyveler
- Sebzeler (özellikle yeşil yapraklı sebzeler)
- Kepekli tahıllar (aşırıya kaçmamak kaydıyla)
- Az yağlı sütler (aşırıya kaçmamak kaydıyla)
- Kuru fasulye
- Barbunya
- Börülce
- Bezelye
- Patates
- Yumurta
- Kuru Erik
- Çekirdeksiz üzüm
- Ballı pekmez
- Kabak
- Deniz ürünleri
- Brokoli
- Greyfurt
- Kivi
- Kavun
- Portakal
- Çilek
- Domates
Demir Eksikliğini Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
Demir eksikliğinin önlenmesi için dengeli ve demir açısından zengin bir beslenme programı oluşturmak, gerektiğinde demir takviyeleri alınması, çay ve kahve tüketiminin sınırlandırılması önerilmektedir. Çünkü aşırı çay ve kahve alımı, bağırsaklarda demir emilimini azaltabilir.
Kaynak: World Health Organization (WHO). (2016). Guidelines on food fortification with micronutrients.
Demir eksikliği riski azaltmak için dengeli bir diyet planlayabilir ve demir kaynaklarını C vitamini açısından zengin yiyeceklerle bir arada tüketmeye dikkat edebilirsiniz.
Kaynak: Zijp, I. M., Korver, O., & Tijburg, L. B. (2000). Effect of tea and other dietary factors on iron absorption. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 40(5), 371-398.
Sürekli burun kanamaları, dışkılama sırasında veya sonrasında kanama, idrarda kan olması, kadınlarda yoğun adet dönemleri, hamilelik, kalp yetmezliği ve böbrek yetmezliği durumlarında doktora başvurmanız önerilir.
Beslenmeye Bağlı Demir Eksikliği Nedenleri
Demir Eksikliğine İyi Gelen En Etkili 11 Besin
Demir Eksikliği Belirtileri: En Yaygın İşaretler
Bebeklerde Demir Eksikliği: Belirtileri, Ne İyi Gelir?
