Çinko Eksikliği Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Çinko, bazı bitkisel ve hayvansal gıdalarda doğal olarak bulunan, vücudun ihtiyaç duyduğu temel minerallerden biridir. Mineraller, vücuttaki kritik işlevlerin sürdürülebilmesi için gereken inorganik maddelerdir. İnsan vücudunun yaklaşık %4-6’sı minerallerden oluşur. Minerallerin en belirgin özelliklerinden biri, vücut tarafından üretilememeleridir. Başka bir deyişle, vücudun mineral gereksinimlerini karşılamak amacıyla bunları dışarıdan gıdalar ve/veya takviyeler yoluyla almak gerekir. Esansiyel minerallerden biri de çinkodur. Gıdalardan yeterince çinko alınmadığında veya vücutta çinkonun emilimini etkileyen bir sorun varsa çinko eksikliği görülebilir. “Çinko nedir, faydaları nelerdir?” “Çinko eksikliği nasıl anlaşılır?” “Çinko içeren besinler nelerdir?” “Çinko eksikliği kimlerde görülür?” gibi soruların yanıtları yazının devamında ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır.

Çinko Nedir?

İnsan vücudunda demirden sonra en fazla bulunan, toplam vücut ağırlığının yaklaşık %4-6’sını (1-2,5 gram) oluşturan çinko, insan beslenmesinde önemli bir yer tutan mikro besin ögelerinden biridir. Çinkonun, vücuttaki biyokimyasal tepkimelerin gerçekleştirilmesi için 300’den fazla enzimin işleyişinde rol oynaması gerekmektedir. Ancak çinkonun önerilen miktarlarda alınması büyük önem taşır; aksi takdirde mide bulantısı, kusma ve halsizlik gibi toksik etkiler görülebilir. Çinkonun emilimi, ince bağırsağın duodenum ve jejunum kısımlarında gerçekleşirken, vücuttan atılması genellikle ter ve idrar aracılığıyla olur. Sindirim sistemi sorunları gibi sağlık problemleri, çinko eksikliği veya aşırı alımına neden olabilir.

Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Genel olarak sağlıklı beslenen bireylerde çinko eksikliği nadir görülür. Ancak, günlük beslenme planında yeterince çinko içeren gıdalara yer verilmemesi veya çinkonun vücutta emilimini etkileyen sağlık sorunları durumunda çinko eksikliği meydana gelebilir. Ayrıca, annesinde çinko eksikliği bulunan ve anne sütü ile beslenen bebeklerde, bağışıklık sistemi zayıf olanlarda veya bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar kullanan kişilerde de çinko eksikliği görülebilir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde çocukların yeterince beslenememesi nedeniyle çinko eksikliği daha sık yaşanabilir.

Çinko, birçok metabolik süreçte kritik bir rol oynadığından, ciddi çinko eksikliklerinde büyüme ve gelişme geriliği, geç ergenlik, cilt problemleri ve kronik ishal gibi belirtiler gözlemlenebilir. Çinko eksikliğinin başlıca belirtileri şunlardır:

• Yaraların geç iyileşmesi, ciltte kuruluk, kellik ve tırnaklarda şekil bozuklukları gibi deri problemleri.

• Alerjenlere karşı aşırı duyarlılık, sık enfeksiyona yakalanma ve zatürre riskinde artış gibi bağışıklık sorunları.

• İshal, karın ağrısı ve tat alma duyusunda azalma gibi sindirim sorunları.

• Büyüme ve gelişme geriliği.

• Konsantrasyon eksikliği.

• Artan demans riski.

• Depresyon gibi psikolojik sorunlar.

• Kemiklerde zayıflık.

• Hamilelik döneminde çinko eksikliği durumunda erken doğum gibi komplikasyonlar.

Yukarıda belirtilenlerle birlikte bazı araştırmalar, çinko eksikliği yaşayan bireylerde hormon dengesizliklerinin üreme sisteminde sorunlara yol açabileceğini göstermektedir.

Çinkonun Faydaları Nelerdir?

İnsanın hayati fonksiyonları için protein, yağ, karbonhidrat, su ve lif gibi makro besin öğelerinin yanı sıra çinko gibi mikro besin ögelerine de gereksinim vardır. Çinkonun başlıca faydaları şu şekildedir:

• Karbonhidrat, yağ ve proteinlerin metabolizmasında rol oynar.

• A vitamininin normal metabolizmasında rol alır.

• Normal cilt, saç, tırnak, kemik ve görme yetisinin korunmasına yardımcı olur.

• Bağışıklık sistemi üzerinde olumlu etkileri vardır.

• Hücre bölünmesinde önemli bir görev üstlenir.

Yukarıda bahsedilenlerin yanı sıra çinkonun faydaları üzerine yapılan birçok bilimsel çalışma, soğuk algınlığı ile çinko arasında bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Bir araştırma, günde 80-92 miligram çinko alan kişilerde soğuk algınlığı süresinin %33 oranında azalabileceğini göstermektedir.

Çinko İçeren Besinler

Çinko, birçok gıdada doğal olarak bulunan bir mineraldir. Çinko içeren başlıca gıdalar aşağıda sıralanmıştır:

• Tahin

• Ciğer gibi yenilebilir sakatat ürünleri

• Kırmızı et ve kümes hayvanları eti

• Midye, karides gibi deniz ürünleri

• Sardalya, somon, hamsi gibi balıklar

• Yulaf, çavdar ve buğday gibi tahıllar

• Süt, süt ürünleri ve yumurta gibi hayvansal gıdalar

Yukarıda belirtilen gıdalara ek olarak çinko açısından zengin bir başka kaynak su olabilir.

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür?

Çinko eksikliği, genellikle yetersiz beslenmeye bağlı olarak, özellikle gelişmekte olan ülkelerde sık görülmektedir. Çinko eksikliği açısından daha yüksek risk taşıyan gruplar şunlardır:

• Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi rahatsızlığı bulunanlar

• Vejetaryen veya vegan diyet uygulayanlar

• Hamile ya da emziren kadınlar

• Ek gıdaya geçmesi gereken ve yalnızca anne sütü ile beslenen bebekler

• Orak hücreli anemi hastaları

• Kronik böbrek hastaları

• Yetersiz beslenen bireyler

Çinko Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?

Çinko, vücudun ihtiyaç duyduğu mikro besinlerden biridir. Düşük miktarda tüketilmesi vücudun gereksinimini karşılamak için yeterlidir. Çinko eksikliğinde olduğu gibi fazlası da bazı sağlık sorunlarına yol açabilir. Eğer çinko aşırı alınır veya vücutta çinko atılımı ile ilgili problemler yaşanırsa, nadir de olsa vücutta çinko birikmesi ve toksik etkiler meydana gelebilir. Çinko fazlalığı belirtileri şunlardır:

• İştah azalması

• Yürüme zorluğu

• Bilinç bulanıklığı

• Karın ve mide ağrısı

Evde Çinko Testi

Çinko eksikliği veya fazlalığı ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden, düzenli olarak çinko testi yaptırmak sağlık sorunlarının önüne geçmeye yardımcı olabilir. Bugünlerde evde sağlık hizmetlerinin artması ile birlikte, evde çinko testi gerçekleştirmek mümkün olmuştur.

Sağlıklı bir yaşam için mutlaka uzman bir doktordan randevu alarak gerekli kontrollerinizi yaptırmayı unutmayın.