Kısırlık: Tanımı, Temel İlkeleri, Tanı Yöntemleri ve Tedavi Seçenekleri

Hamile kalabilmek için vücudumuzun atması gereken önemli adımlar bulunmaktadır. Beyin, üreme hormonları üretir, yumurta olgunlaşır ve ovulasyon ile serbest bırakılır. Fallop tüpleri yumurtayı yakalarken, erkek partnerin sperm hücreleri yol alır ve bir sperm hücresinin yumurtayı döllenmesi gerekir. Döllenen yumurta rahme yerleşir, bu da hamileliğin başlangıcını simgeler. Bu karmaşık süreçte meydana gelen aksaklıklar, gebeliğin gerçekleşmemesine yol açabilir. Ancak her başarısız deneyim, kısırlık olarak tanımlanmaz. Şimdi kısırlığın ne olduğunu inceleyelim.

Kısırlık Nedir?

Kısırlık, en az bir yıl boyunca düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen hamile kalamama durumunu ifade eden tıbbi bir sorundur. 35 yaş üzerindeki bireyler için ise bu süre altı ay ile sınırlıdır. Kısırlık, siz veya partnerinizin sağlık sorunları veya hamileliği engelleyen faktörlerin birleşimi nedeniyle ortaya çıkabilir. Neyse ki çeşitli güvenli ve etkili tedavi seçenekleri, hamilelik şansını artırabilmektedir.
Kısırlık türleri farklı senaryolara ve deneyimlere göre tanımlanır. Birincil kısırlık, daha önce hiç çocuk sahibi olmamış kişiler için geçerlidir. Bu durum, düzenli ve korunmasız cinsel ilişki sonrasında bir yıl (ya da 35 yaş üzerindekilerde altı ay) içinde hamilelik elde edilememesi ile ortaya çıkar. İkincil kısırlık ise en az bir başarılı hamilelik yaşandıktan sonra tekrar hamile kalamama durumunu ifade eder. Önceki bir hamilelik sağlansa da şu an yeniden hamile kalmak zorlaşıyorsa, bu durum ikincil kısırlık olarak adlandırılır.

Kısırlık, hem erkekleri hem de kadınları eşit şekilde etkileyebilen oldukça yaygın bir durumdur. ABD’de 15 ila 49 yaş arasındaki kadınların beşte biri birincil kısırlık problemiyle karşı karşıya kalırken, yaklaşık her 20 kadından biri de ikincil kısırlıkla mücadele etmektedir. Küresel ölçekte yaklaşık 48 milyon çift kısırlık ile yaşamaktadır, Türkiye’de ise Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 2 milyon çiftin çocuk sahibi olma konusunda zorluk çektiği bilinmektedir.

Kısırlık İçin Risk Faktörleri

Kısırlığa sebep olan etkenler, bazen yalnızca bir partneri, bazen de her iki partneri etkileyebilir. Kısırlık için bilinen risk faktörleri şunlardır:

• İleri yaş
• Anoreksiya nervoza ve bulimia gibi yeme bozuklukları
• Kimyasallar, kurşun ve pestisitler gibi çevresel toksinlere maruz kalma
• Aşırı egzersiz
• Radyasyon tedavisi ve kemoterapi
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
• Sigara içmek ve tütün ürünleri kullanmak (Bu davranışlar, kısırlık vakalarının yaklaşık %13 ila %15’inde rol oynar.)
• Madde kullanımı
• Obezite veya düşük kilolu olmak
• Beynin hormon üreten merkezleri, hipotalamus veya hipofiz bozuklukları
• Kronik sağlık sorunları ve hastalıklar

Bu faktörler, kısırlık riskini artırmakta ve üreme yeteneğini olumsuz yönde etkilemektedir.

Kısırlık Nedenleri ve Belirtileri

Kadınlarda kısırlığa yol açan birçok faktör bulunmaktadır. Uterus dışındaki bölgelerde uterus iç yüzeyini kaplayan endometrial dokunun varlığı ile karakterize bir hastalık olan endometriozis, vajina, rahim veya fallop tüplerindeki yapısal anormallikler, otoimmün hastalıklar gibi çölyak hastalığı ve lupus, böbrek rahatsızlıkları, pelvik inflamatuar hastalık (PID), hipotalamus ve hipofiz bozuklukları, polikistik over sendromu (PCOS), primer yumurtalık yetmezliği veya düşük yumurta kalitesi, rahim fibroidleri veya rahim polipleri bu faktörler arasındadır. Bu durumlar, kadınlardaki kısırlık sorunlarının karmaşıklığını ve çeşitliliğini gösterir.

Erkeklerde kısırlığın en yaygın nedenleri, sperm kalitesi, hareketi ve sayısı ile ilgili problemlerden kaynaklanmaktadır. Ayrıca, varikosel, genetik bozukluklar (kistik fibrozis gibi), kromozomal anomaliler (klinefelter sendromu gibi), testislerin yüksek sıcaklığa maruz kalması, ve cinsel işlev bozuklukları (sertleşme sorunları, anejakülasyon vb.) da kısırlık nedenleri arasında yer almaktadır. Erkeklerde kısırlığın kökenleri de karmaşık olup uzman müdahalesi gerektirebilir.

Kısırlık Tanısı Nasıl Konulur?

Üreme yeteneğinin değerlendirilmesi, sağlıklı yumurtaların düzenli olarak olgunlaşıp döllenmesini içerir. Beyin, yumurta salgılamak için gerekli hormonal sinyalleri göndermelidir. Yumurta, ovaryumdan fallop tüpüne ve oradan da rahim iç tabakasına yol almalıdır. Üreme testleri, bu karmaşık süreçte herhangi bir sorun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılır. Bu testler ayrıca potansiyel problemleri tespit etmek için kullanılabilir:

• Pelvik muayene: Rutin kontrol muayenelerinin bir parçası olarak yapılır ve yumurtalık kistleri, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, rahim fibroidleri gibi durumları saptamak için kullanılır.
• Kan testi: Hormon seviyelerini kontrol etmek için yapılır ve hormonal dengesizliklerin belirlenmesine yardımcı olur.
• Transvajinal ultrason: Vajinaya yerleştirilen bir ultrason probu ile üreme sistemindeki olası sorunları gözlemlemek için kullanılır.
• Histeroskopi: İnce bir ışıklı tüp (histeroskop) kullanarak rahmin iç kısmı incelenir.
• Salin sonohisterogram (SIS): Rahim, sterilize edilmiş tuzlu su ile doldurularak transvajinal ultrason ile incelenir.
• Sono histerosalpingografi (HSG): Rahmin iç kısmı tuzlu su ve hava kabarcıkları ile doldurularak fallop tüplerindeki tıkanıklıklar kontrol edilir.
• X-ışını histerosalpingografi (HSG): Röntgenler, fallop tüplerine enjekte edilen boyayı izleyerek tıkanıklıkları teşhis etmek için kullanılır.
• Laparoskopi: Karın bölgesine yerleştirilen ince bir kamera ile endometriozis, rahim fibroidleri gibi problemler tanımlanır.

Erkeklerde kısırlığı teşhis etme amacı, sperm sağlığını belirlemektir. Birçok üreme testi sperm ile ilgili problemleri incelemektedir.

Bu testler şunlardır:

Sperma analizi: Bu test, düşük sperm sayısı ve hareketliliğini kontrol eder. Gerekirse, testislerden sperm alınması için bir iğne biyopsisi yapılabilir.

Kan testi: Tiroid ve diğer hormon seviyelerini kontrol eder, genetik testler de kromozomal anormallikleri arar.

Skrotal ultrason: Skrotumun ultrasonu, varikosel veya diğer testis meselelerini tanımlar.

Kısırlık Tedavisi

Kısırlık tedavisi, kısırlığın kaynağına, süresine, ve çiftlerin yaşına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Kısırlığın bazı nedenleri düzeltilemeyebilir. Eğer bir yıl boyunca korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edilemezse, çiftlerin yardımcı üreme teknolojileri (ART) içeren tedavi seçeneklerine başvurması önemlidir.

Erkekler için kısırlık tedavi seçenekleri, genel cinsel sorunlar veya sağlıklı sperm eksikliği durumunda şöyle olabilir:

• Yaşam tarzı değişiklikleri: Daha sık cinsel ilişkiye girmek, ovulasyon sürecine denk gelen zamanlarda ilişkiye girmek, düzenli egzersiz yapmak, ve doktor tavsiyesi olmadan kısırlığı etkileyebilecek ilaçları bırakmak önerilebilir.
• İlaçlar: Sperm sayısını artırıcı ve hamilelik şansını artıran ilaçlar kullanılabilir.
• Cerrahi müdahale: Sperm yolunu açmak veya varikosel onarımı gibi cerrahi işlemler yapılabilir.
• Sperm toplama prosedürleri: Boşalamayan ya da semeninde sperm bulunmayan erkekler için geçerli olabilir. Ayrıca, yardımcı üreme teknikleri için planlandığında kullanılabilir.

Kadınlar için kısırlık tedavisi, ovulasyon sorunlarına bağlı olarak aşağıdaki yöntemleri içerebilir:

• Fertilite ilaçları: Ovulasyon düzenli değilse veya hiç olmuyorsa, bu ilaçlar yumurtalıkları daha fazla yumurta üretmeye teşvik edebilir.
• İntrauterin inseminasyon (IUI): Sağlıklı sperm, yumurtalıkların yumurta bırakmasının zamanına yakın bir zamanda doğrudan rahme yerleştirilir.
• Fertiliteyi geri kazanmak için cerrahi müdahale: Rahimle ilgili bazı durumlar histeroskopi ile tedavi edilebilir.
• Yardımcı üreme teknolojileri (ART): Yumurtalar ve sperm hücrelerinin sağlık profesyonelleri tarafından işlenmesi ile gerçekleştirilen tüm tedavileri içerir. İn vitro fertilizasyon (IVF) en yaygın ART yöntemidir. IVF sürecinde, yumurtalar alınır ve laboratuvar ortamında spermle döllenir. Döllenmiş yumurtalar (embriyolar), rahme yerleştirilir. Bazen diğer teknikler de kullanılabilir, örneğin intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) veya yardımcı çatlatma. Ayrıca, donör yumurtası veya sperm, gestasyonel taşıyıcı gibi alternatif tedavi yöntemleri de mevcuttur.

Kısırlık, oldukça yaygın bir sorun olup çiftler için zorlu bir deneyimdir. Ancak birçok etkili tedavi seçeneği bulunmaktadır. Başarı için, çiftlerin sağlık uzmanlarıyla iş birliği yapmaları ve kişiselleştirilmiş bir tedavi süreci uygulamaları önemlidir. Bir yıldan uzun süre düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebe kalamayan bireylerin uzman bir doktora başvurması gerekmektedir.