Şarbon Nedir? Şarbon Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Bacillus anthracis adlı bakterinin sebep olduğu şarbon, bulaşıcı olmasına rağmen kişiden kişiye geçmeyen ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Genellikle sığır, koyun ve keçi gibi otobur hayvanlar aracılığıyla insanlara geçiş yapar. Sporları toprakta uzun süre hayatta kalabilir, bu nedenle doğada yaygın olarak bulunur. İnsanlara bulaşması, hayvanlarla veya hayvansal ürünlerle doğrudan temas, kontamine gıdaların tüketimi ya da enfekte tozların solunması ile gerçekleşir. Cilt, akciğerler ve sindirim sistemi üzerinde etkili olabilir ve her türü farklı belirtiler gösterebilir.
Şarbon Nedir?
Şarbon, Bacillus anthracis bakterisi tarafından tetiklenen bir enfeksiyon hastalığıdır. Bakteri, doğal ortamda spor halinde uzun süre yaşayabilir ve çevresel koşullara dayanıklıdır. Bu özelliği nedeniyle hayvan otlakları, çiftlikler ve toprakla temas eden alanlarda şarbon bakterisi sporları bulunabilir. Şarbon, zoonotik bir hastalık olup hayvanlardan insanlara geçiş yapabilir. Hastalık, deri, akciğer veya sindirim sistemi aracılığıyla vücuda girerek ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. Hastalığın seyrinin şiddeti değişse de, erken teşhis ve tedavi ile iyileşme oranı yüksektir.
Şarbon Hastalığı Neden Olur?
Şarbon hastalığı, Bacillus anthracis bakterisinin vücuda girmesiyle oluşur. Bakteri sporları, enfekte hayvanlar veya bu hayvanların ürünleriyle doğrudan temas sonucu insana geçebilir. Bu bakterinin sporları, aşırı dayanıklı yapıları sayesinde toprakta yıllarca hayatta kalabilir. Şarbon, çiftlik hayvanlarında sık görülmektedir; özellikle iyi bakılmayan veya aşılanmamış hayvanlarda enfeksiyon riski yüksektir. Hayvanlar, sporların bulunduğu ot veya su kaynaklarından bu bakteriyi alarak hastalanabilir. İnsana bulaşma, genellikle şu yollarla gerçekleşmektedir:
- Deri yoluyla bulaş: Enfekte hayvanların derileri, postları veya diğer hayvansal ürünlerle direkt temas, şarbon bakterisinin deriden girmesine sebep olur. Bu, en yaygın bulaşma şeklidir. Deri şarbonunda, temas edilen bölgede genellikle ağrısız, kabuklu bir yara oluşur.
- Solunum yoluyla bulaş: En tehlikeli şarbon biçimidir. Genelde sporların solunması yoluyla bulaşır. Bu durum, enfekte hayvan ürünlerinin işlenmesi veya yüksek yoğunlukta spor bulunan toprak ile temas sonucu gerçekleşebilir. Akciğer şarbonu, bakterinin akciğerlere yerleşip hızla çoğalmasıyla ciddi solunum problemlerine yol açar ve tedavi edilmezse ölümcül sonuçlar doğurabilir.
- Sindirim yoluyla bulaş: Enfekte hayvanların etlerinin yenmesiyle ortaya çıkar. Sindirim sisteminde yerleşen bakteri, mide ve bağırsaklarda iltihaba ve kanamaya neden olabilir. Nadir görülmesine rağmen, sindirim şarbonu ciddi bir klinik tablo oluşturabilir.
Şarbon Belirtileri Nelerdir?
Şarbonun belirtileri, vücuda giriş yoluna göre değişiklik gösterir. Genel olarak üç farklı klinik tablo ortaya çıkar. Bu tablolara göre belirtiler şöyle sıralanabilir:
- Deri yoluyla bulaşan şarbon, genellikle ilk olarak temas edilen bölgede kaşıntıyla başlar. Ardından kırmızı bir kabarıklık oluşur. Bu kabarıklık, hızla içi sıvıyla dolu bir kabarcığa dönüşür ve siyah kabuklu bir yara halini alır. Yaralar genellikle ağrısızdır ve çevresinde ödem oluşabilir. Tedavi edilmediğinde hastalık ilerleyerek kana karışabilir ve sistemik enfeksiyona yol açabilir.
- Sporların soluması sonucu ortaya çıkan biçim, grip benzeri belirtilerle başlamaktadır. Ateş, halsizlik, öksürük ve göğüs ağrısı gözlemlenir. Hastalık ilerledikçe solunum yetmezliği, yüksek ateş ve şiddetli göğüs ağrısı ortaya çıkabilir.
- Sindirim yoluyla alınan bakteriler etki ettiğinde bulantı, kusma, karın ağrısı, kanlı ishal ve ateş gibi belirtiler görülebilir. Bu formda, hastalık ilerledikçe ölümcül hale gelebilir.
Şarbon Türleri Nelerdir?
Şarbon enfeksiyonu, vücuda giriş yoluna göre deri, akciğer ve sindirim şarbonu olarak üç ana türe ayrılır. Çok nadiren görülen bir tür daha vardır; bu tipe enjeksiyon şarbonu denir. Her bir şarbon türü, belirtileri ve hastalığın seyrinde farklılıklar gösterebilir. Şarbon türleri şu şekilde detaylandırılabilir:
Deri Şarbonu
En yaygın görülen şarbon türüdür. Enfeksiyon, cilt yoluyla vücuda girdiğinde ortaya çıkar. Genellikle enfekte hayvanlar veya hayvan ürünleriyle direkt temas eden kişilerde, özellikle çiftçiler, hayvan kesim işçileri ve veterinerlerde daha sık görülmektedir. Deri şarbonu, toplam şarbon vakalarının yaklaşık %95’ini oluşturmakta ve doğru tedavi ile çoğu zaman başarılı bir şekilde iyileştirilebilmektedir.
Akciğer (Solunum) Şarbonu
En tehlikeli ve ölümcüldür. Solunum yoluyla vücuda giren şarbon sporları akciğerlere yerleştiğinde ortaya çıkar. Biyolojik silah olarak kullanılabileceği için büyük risk taşımaktadır. Özellikle yüksek risk grubundaki laboratuvar çalışanları veya enfekte hayvanlarla doğrudan temas eden kişilerde daha fazla dikkat gerektiren bir türdür. Akciğer şarbonu, sporların akciğerlere ulaşmasıyla tetiklenir ve burada aktive olup toksin üreterek akciğer dokusunda hasara yol açar. Bakteriler, akciğerlerden kana geçebilir ve vücuda yayılabilir.
Akciğer şarbonunun belirtileri grip benzeri şikayetlerle başlar: hafif ateş, öksürük, halsizlik ve kas ağrıları görülebilir. Ancak birkaç gün içinde belirtiler hızlı bir şekilde kötüleşebilir. Yüksek ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve şiddetli öksürük gibi ciddi solunum problemleri gelişir. Hastalık ilerledikçe, septik şok ve solunum yetmezliği gibi ölümcül komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Sindirim Şarbonu
Nadir görülen bir şarbon türüdür. Enfekte hayvan etlerinin veya ürünlerinin tüketilmesiyle meydana gelir. Bu tür, özellikle gıda güvenliğinin sağlanmadığı veya iyi pişirilmemiş etlerin tüketildiği durumlarda görülebilir. Sindirim şarbonunun ilk belirtileri arasında iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı, kanlı ishal ve ateş yer almaktadır. Hastalık ilerledikçe bağırsaklarda şiddetli iltihap, kanama ve doku ölümü meydana gelebilir. Karın ağrısı artabilir ve vücudun diğer organlarına yayılabilir. Tedavi edilmediğinde hızla ilerleyip ölümcül hale gelebilir.
Enjeksiyon Şarbonu
Nadir görülen bu tür, genellikle uyuşturucu bağımlılarındaki kontamine iğne veya şırıngaların kullanımıyla oluşur. Özellikle Avrupa’da eroin kullanıcıları arasında gözlemlenmektedir. Enjeksiyon şarbonu vakaları çok seyrek olmasına rağmen oldukça tehlikeli bir durumdur ve derin dokularda yayılma eğilimindedir.
Enjeksiyon yoluyla vücuda giren bakteriler, kas veya cilt altı dokulara ulaşır ve burada hızla çoğalarak toksin üretir, çevre dokulara zarar verir. Derin kas dokularında enfeksiyon oluşturarak şiddetli ödem, ciltte kızarıklık, ağrı ve doku nekrozu gibi belirtilerle kendini gösterir. Enfeksiyon hızla ilerleyebilir ve sistemik enfeksiyona sebep olarak ölümcül bir hale dönüşebilir. Enjeksiyon şarbonu, diğer türlere göre daha hızlı seyreder ve septik şok, çoklu organ yetmezliği gibi ağır komplikasyonlara yol açabilir.
Şarbon Nasıl Teşhis Edilir?
Hastanın belirtileri ve potansiyel maruziyet durumu dikkate alınarak klinik değerlendirmelerle teşhis konulabilir. Şarbon tanısı koymak için laboratuvar testleri de uygulanabilir. Doktor, bu testlerde kan, deri lezyonu sıvısı, balgam veya dışkı örneği alarak bakterinin varlığını tespit etmek isteyebilir. Akciğer şarbonu şüphesi varsa akciğer filmi veya BT taraması ile enfeksiyonun yayılımı incelenir. Ayrıca, deri şarbonunda deri lezyonundan örnek alınıp mikroskop altında incelenebilir. Erken teşhis, şarbon tedavisinde büyük bir önem taşır.
Son güncellenme tarihi: 11 Kasım 2024
Yayınlanma tarihi: 11 Kasım 2024
