Yanıklara Ne İyi Gelir? Yanık Dereceleri Nasıldır?

06/05/2025 Vitamin Rehberi 33 Görüntüleme

Yanık, ısı, kimyasallar, elektrik, radyasyon ve güneş gibi etkenlerden kaynaklanan doku hasarıdır. Genellikle kazalar sonucu meydana gelir ve yanıkların dereceleri, derinliğine ve etkilenen alanın büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Yanıklar genellikle ağrılıdır ve tedavi gerektirir. Tedavi edilmezse enfeksiyon riski taşır ve farklı sağlık sorunlarına yol açabilir. Doğru tedavi ile birinci ve ikinci derece yanıklar genellikle 2-3 hafta içinde iyileşir. İyileşme süresi ise kişinin yaşı ve aldığı ilaçlarla değişebilir. Üçüncü derece yanıklar, eklem hareketliliğini korumak ve işlevselliği artırmak için fizik tedavi gerektirebilir. Bu durumda depresyon belirtileri de yaşanabilir (1).

Yanık Dereceleri Nelerdir?

Yanıklar, hem fiziksel hem de duygusal yaralanmalara yol açabilen kazalardır. Yanığı meydana getiren faktörlerin deri yüzeyine ne kadar derin nüfuz ettiğine bağlı olarak üç ana dereceye ayrılır:

1. Derece (Yüzeysel) Yanıklar: Bu yanıklar, deri yüzeyinin yalnızca epidermis katmanını etkiler. Yanık bölgesi genellikle kırmızı, ağrılı ve kabarcıksızdır. Uzun vadeli doku hasarı nadiren görülür; hafif güneş yanıkları bu derecenin en yaygın örneğidir.
2. Derece (Kısmi Kalınlıkta) Yanıklar: Bu yanıklar, epidermi ve dermis katmanının bir kısmını kapsar. Ağrı, kızarıklık, şişlik ve kabarcık oluşumu görülebilir.
3. Derece (Tam Kalınlıkta) Yanıklar: Bu tür yanıklar, epidermis ve dermisi ciddi şekilde tahrip eder; kemikler, kaslar ve tendonlar da zarar görebilir. Yanıklar beyaz veya kömürleşmiş görünüme sahip olabilir. Sinir uçları hasar gördüğünde genellikle ağrı hissedilmez ve his kaybı oluşur. Üçüncü derece yanıklarda kalp ritim bozukluğu, dehidrasyon, ödem, organ yetmezliği, zatürre, hipotansiyon, şok ve amputasyona neden olabilir (1).

Yanık Çeşitleri Nelerdir?

Yanıklar, her yaş grubunu etkileyen ciddi yaralanmalara yol açan kazalar olup, yanığın sebep olduğu faktörler, yanık türünü belirler. Termal, radyasyon, kimyasal ve elektrik temelli çeşitli yanık türleri bulunmaktadır:

Termal Yanıklar: Bu yanıklar, sıcak metaller, kaynar sıvılar, buhar ve alev gibi ısı kaynaklarına bağlı olarak oluşur. Isı, deri ve dokunun sıcaklığını artırarak hücrelerin ölümüne sebep olabilir.
Radyasyon Yanıkları: Bu tür yanıklar, güneşin ultraviyole ışınlarına veya X ışını gibi radyasyon kaynaklarına uzun süre maruz kalmakla oluşur.
Kimyasal Yanıklar: Endüstride ve günlük yaşamda kullanılan kimyasallar nedeniyle oluşan yanıklardır. Genellikle güçlü asit ve alkali maddelerin etkisiyle meydana gelirler.
Elektrik Yanıkları: Elektrik akımlarına bağlı yanıklardır. Bu yanıklar, basit tedavi gerektirebilecek hafif yanıklardan ciddi tedavi gerektiren yanıklara kadar geniş bir yelpazeye sahiptir (3).

Yanığa Ne İyi Gelir?

Yanıkların ağrısını hafifletmenin en etkili yollarından biri soğuk kompres uygulamak ya da yanan bölgeyi soğuk suya tutmaktır. 20-30 dakika süreyle yapılan bu uygulama, ağrıyı azaltır ve enfeksiyon riskini düşürür. Yanıklara iyi gelen diğer yöntemler şunlardır:

Yanığın ardından temiz bir streç film veya poşet ile kapatılması,
Ağrılara karşı uygun bir ağrı kesici kullanılması,
Yanan bölgeyi nemli tutmak için aloe vera jeli kullanmak,
Yanan bölgeye antibiyotikli krem uygulamak,
Yanan bölgedeki kabarcıklara dokunmamak,
Güneşten korumak, bu işlemler yanık sonrası ağrıyı hafifleterek iyileşme süresini kısaltabilir.

Yanık bölgesinde giysi ya da başka bir örtü varsa, kaldırılmamalıdır; uzman müdahalesine kadar beklenmelidir. Yanık olan kişinin sıcak tutulması da önemlidir. Yanık bölgesine değmeden, battaniye ile vücut sıcaklığı korunabilir.

Küçük yanıklar evde tedavi edilebilirken, daha ciddi yanıklar için en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması gerekmektedir. Ciddi yanık türleri şunlardır:

Kimyasal yanıklar,
Büyük ve derin yanıklar,
Kömürleşmiş yanıklar,
Yüz, boyun, kol, bacak gibi herhangi bir eklemde ya da cinsel organda meydana gelen yanıklar için derhal sağlık kuruluşuna başvurulması önerilmektedir (4).

Yanık İzi Nasıl Geçer?

Yanık sonrası bakım ve tedavi, izlerin en aza indirilmesine yardımcı olabilir. Bölge iyileştikten sonra izler tamamen geçmez, fakat zamanla izlerin rengi solar ve görünümü azalır. Yanıklardan kaynaklanan izlerin güneş ışınlarından korunması önemlidir; bu, izlerin daha az dikkat çekici olmasını sağlar. Ciddi yanıklarda oluşan ağır izler aşağıdaki yöntemlerle azaltılabilir:

Lazer Tedavisi

Yanık izlerini azaltmak için sıkça tercih edilen bir yöntemdir. Bütün yara izlerini yok etmese de bölgedeki kızarıklığı, şişliği ve pigment farklarını iyileştirebilir. Yanıklara iyi gelecek üç lazer türü bulunmaktadır:

Fraksiyonel Lazer: Kızarıklığı iyileştirme ve düzensiz cilt yüzeyini düzeltme amacı ile kullanılır.
Darbeli Boya Lazeri: Kızarıklık ve iltihap için uygulanan bir tedavi yöntemidir.
Q Switched Lazer: Yanık izlerinde oluşan anormal cilt renklerinin giderilmesine yardımcı olur.

Skar Masajı

Yara izleri üzerine uygulanan masaja skar masajı denir. Bu, yara izinin sertleşmesini ve kabarmasını önlemeye yardımcı olur ve alt dokuya yapışmasını engeller.

Z Plasti

Z plasti, cerrahlar tarafından yara dokusunun görünümünü azaltmak amacıyla uygulanan bir cerrahi işlemdir. Bu işlem yara izinin yönünü değiştirmeyi, gerginliği azaltmayı ve izlerin daha az belirgin hale gelmesini sağlamayı amaçlar. İşlem sırasında yara izi boyunca kesiler yapılır ve bu kesiler çapraz olacak şekilde genişletilir, böylece izlerin uzunluğu azaltılır (5).

Yanıkta Yapılmaması Gerekenler Nelerdir?

Yanığın yanlış bir şekilde tedavi edilmesi, iyileşme süresini uzatabilir ve iz miktarını artırabilir. Yanık tedavisinde kaçınılması gereken durumlar şunlardır:

Yanığın güneşe maruz bırakılmaması önemlidir. Güneş ışığına maruz kalan yanıklar, iyileşme süresini uzatır ve izlerin belirginleşmesine neden olur.
Yanığın üzerine buz uygulanmamalıdır; bu, iyileşmeyi geciktirebilir.
Yanık üzerine tereyağı, zeytinyağı veya gres yağı gibi yağlar sürülmemelidir.
Hastanın vücut sıcaklığını korumak için tüm vücudunun ıslanmasından kaçınılmalıdır.

Eğer bir yanık durumu ile karşılaşırsanız, yukarıdaki bilgiler doğrultusunda yanık derinliğini değerlendirebilirsiniz. Birinci ve ikinci derece yani hafif-orta şiddetli yanıklarda sağlık kuruluşuna ulaşım sürecinde belirtilen ilk müdahaleler uygulanabilir. Üçüncü derece yanık durumunda ise müdahale etmeden en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması önerilir.